CUR-Aanbeveling 033
Granulaire afdichtingslagen op basis van zandbentoniet al dan niet in combinatie met kunststof geomembranen

Aanbeveling 33 GRANUIAIRE AFDICHTINGSLAGEN OPBASIS VAN ZANDBENTONIET AiDAN NIET INCOMBINATIE MET KUNSTSTOF GEOMEMBRANEN tweede druk O m verspreiding vanverontreinigingen tevoorkomen wordenbijvoorbeeld stortplaat- sen van afval ofchemisch verontreinigde grondenconstructies vancategorie 2vol- gens hetBouwstoffenbesluit (alzijdig)afgedicht metmateriaal datzeer slecht water doorlaat. Ditkan eenfolie ofklei zijn, maar ookeen met bentoniet gemengdgranulairmate- riaal zoals zand, aldan nietincombinatie metgeomembranen. Deafscherming moetde emissie tegengaanvanverontreinigingen naarhetomringende gebiedenhet grondwater, dan welhetindringen tegengaanvanbijvoorbeeld hemel-ofkwelwater. In Nederland iseen afdichting metzandbentoniet eenveelvuldig toegepaste isolatietechniek. Echter, eenuniforme procedure voordetoetsing aandeontwerpdoelstelling vandittype af- dichting wasinNederland nietvoorhanden. Decontroleprocedure wasveelal hetresultaat van overleg tussenaannemer enopdrachtgever. Bijopdrachtgevers, aannemersenleveran- ciers vangrondstoffen bestonddanookbehoefte aanuniforme procedures encontroletech- nieken. Omindeze behoefte tevoorzien publiceerde CURin1993 Aanbeveling 33 "Granulaire afdichtingslagen opbasis vanzandbentoniet". Ervaringenmetdetoepassing van deze Aanbeveling hebbengeleidtotdeze tweede, herziene druk. Deze CUR-Aanbeveling istevens aangevuld meteisen gericht ophet toepassen vanzandben- toniet incombinatie meteen kunststof geomembraan (combinatie-afdichting). Deze CUR-Aanbeveling geeftrichtlijnen voordebeoordeling vaneen granulaire afdichtings- laag metzandbentoniet, aldan nietincombinatie metkunststof geomembranen. De Aanbeveling geefteisen voordeinde granulaire afdichtingslaag teverwerken materialen en omschrijft hetvooronderzoek endemengselkeuze. De inhoud vandeze CUR-Aanbeveling isgebaseerd oppraktijkervaring enopbasis hiervan gehanteerde uitgangspunten. Meerinformatie overdekeuze vanbepaalde eisenenbeproe- vingsmethoden iste vinden inhet achtergrondrapport bijde eerste drukvanCUR- Aanbeveling 33,CUR-rapport 94-1"Granulaire afdichtingslagen opbasis vanzandbento- niet". DeAanbeveling bevatverder eenprocedure voordeuitvoering vaneen toetsingsvak. In overleg methetC.R.O.W iseen voorstel uitgewerkt voordeverrekening vanbentoniet, dat als bijlage indeze CUR-Aanbeveling isopgenomen. CUR-Aanbeveling 33vormt eenhulpmiddel voordebestekschrijver enbiedt dezeeenhand- reiking voordeinbestekken optenemen bepalingen. De tweede drukvandeCUR-Aanbeveling isopgesteld inhet kader vanhetPlan Bodembeschermende Voorzieningen,waarinCUR,KiwaenNIBV samenwerken, doorCUR- voorschriftencommissie 35"Afdichtingen metzandbentoniet enkunststof geomembranen" in samenwerking metCUR-onderzoekcommissie C85 "landbentoniet". Bijhet verschijnen van detweede drukwasdesamenstelling vanbeide commissies alsvoigt: Onderzoekcommissie C85: ir.L.C. deLeur (voorzitter), ir.H.J.C.M. Onstenk(secretaris, rap- porteur), ir.D. Boels, dr.Th. Faber, dr.ir.AW.M. Geurts, ing.P.de Groot, ir.J.A. Hernandez, ir. R.H.J. Kremer, drs.R.A. Mathlener, C.G.Meskers, C.Mol, ing.P.A. Ruardi, ing.WH. van der lon, ing.A.Jonker (coordinator) enprof.dr.ir. E.WBijker (mentor). Voorschriftencommissie 35:mr.ing. A.de Bode (voorzitter), ing.A.Steerenberg (secretaris), ing. J.C. Klapwijk (rapporteur), ir.D. Boels, PW.vanderBruggen, M.P.DObbelsteen, drs.C.H. de Goeje, J.H.Groen, S.O'Hagan, H.F.M.Haukes, drs.ing.R.J.P.Henneveld, ir.J.w. Jansen Venneboer, drs.B.Kok, HAP. Kouwenhoven, ing.J.K. Molhoek, ir.H.J.C.M. Onstenk, ing. J.L. den Ouden, F.Reuvers, ing.R.van Rooijen, ing.P.A. Ruardi, ing.P.R. Spee, ing.K.van der Wal, ing.WH. vanderlon, ir.J.P.G. Mijnsbergen (coordinator) enir.J.de Nekker (mentor). 1 Inhoud 1 Onderwerp 4 2 Toepassingsgebied 4 3 Termenendefinities 4 4 Eisenaandematerialen, hetmengsel endegereedgekomen laag 5 4.1 Granulairmateriaal 5 4.1.1 Vreemdebestanddelen 5 4.1.2 MineraledelenS63 J-lm 5 4.1.3 Korrelgrootteverdel ing 5 4.1.4 Vochtgehalte 5 4.1.5 Geleidingsvermogen 5 4.1.6 Zuurgraad 5 4.1.7 Organischmateriaal 5 4.1.8 Calciumcarbonaat 6 4.1.9 Verontreinigingen in de vorm vanfijne stoffen vanorganische oorsprong 6 4.1.10 Overig 6 4.2 Bentoniet 6 4.2.1 Montmorilloniet 6 4.2.2 Vochtgehalte 6 4.2.3 Methyleenblauw-waarde 6 4.2.4 Waterabsorptievermogen 6 4.2.5 Maalfijnheid 6 4.3 Mengwater 6 4.3.1 Geleidingsvermogen 6 4.3.2 Zuurgraad 6 4.3.3 Effectopwaterabsorptievermogen 6 4.4 Mengsel 6 4.5 Gereedgekomen laag 6 5 Vooronderzoek 7 5.1 Aigemeen 7 5.2 Gehalteaanbentoniet 7 5.3 Minimaal benodigdbentonietgehalte 7 5.4 Effectvangefilterd percolaat 7 6 Toetsingsvak 8 6.1 Uitvoering 8 6.2 Controle 8 6.2.1 Laagdikte 9 6.2.2 Verdichtingsgraad 9 6.2.3 Waterdoorlatendheid 9 7 Levering vanmaterialen 9 7.1 Granulairmateriaal 9 7.2 Bentoniet 10 7.3 Opslag 10 8 Vervaardiging vandeafdichtingslaag 10 8.1 Voorbereidende werkzaamheden 10 8.2 Verwerkingsmethode 11 8.2.1 Mixed in place/mixed in depot 11 8.2.2 Mixedinplant 11 8.3 Beperkingen 11 9 Keuringencontrole materialen 11 9.1 Aigemeen 12 9.2 Granulairmateriaal 12 9.2.1 Vreemdebestanddelen 12 9.2.2 Korrelgrootteverdel ing 12 2 9.2.3 9.2.4 9.2.5 9.2.6 9.2.7 9.2.8 9.2.9 9.3 9.3.1 9.3.2 9.3.3 9.3.4 9.3.5 9.4 9.4.1 9.4.2 9.4.3 10 10.1 10.1.1 10.1.2 10.1.3 10.1.4 10.2 10.2.1 10.2.2 10.2.3 10.2.4 11 11.1 11.2 11.3 12 12.1 12.2 Vochtgehalte Geleidingsvermogen Zuurgraad Gehalte aanorganisch materiaal Gehalte aancalciumcarbonaat Verontreinigingen inde vorm vanfijne stoffen vanorganische oorsprong Gel ijkmatigheidscoefficient Bentoniet Gehalte aanmontmorilloniet Vochtgehalte Methyleenblauw-waarde Waterabsorptievermogen Maalfijnheid Mengwater Geleidingsvermogen Zuurgraad Effect opwaterabsorptievermogen Keuring encontrole mengsel engereedgekomen laag Mengsel Gehalte bentoniet Vochtgehalte Maximum proctordichtheid enoptimaal vochtgehalte Mengkwal iteit Gereedgekomen laag Laagdikte Droge dichtheid, verdichtingsgraad enproctordichtheid Waterdoorlatendheid Vlakheid Nader onderzoek enreparatie Laagdikte Verdichtingsgraad Waterdoorlatendheid Arbeidsomstandigheden enmilieu Arbeid Milieu 12 13 13 13 13 13 14 14 14 14 15 15 15 15 15 15 15 16 16 16 16 16 16 17 17 17 18 19 19 1919 19 19 19 20 litels vandevermelde normenenbepalingen 20 informatief Voorstel voordeverrekening vanbentoniet Betrouwbaarheidsinterval gemiddeldewaterdoorlatendheid normatief Bijlagen: Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage: Bijlage 3: Bijlage 4:Proef A Proef B Proef C Proef D Proef E Proef F Proef G Proeven Waterabsorptievermogen vanbentoniet Methyleenblauw-waarde vanbentoniet Bepaling vanhetgehalte aanbentoniet inzandbentoniet dattenminste noodzakelijk isom tekunnen voldoen aanhetcriterium van dewaterdoorlatendheid Bepaling vanhetbentonietgehalte vanzandbentoniet Mengkwaliteit vanzandbentoniet Bepaling vandelaagdikte vaneen zandbentonietafdichting Bepaling vandewaterdoorlatendheid Overzicht keuringsmethode eneisen 21 22 23 23 25 27 29 32 33 34 42 3 4 1 Onderwerp Deze CUR-Aanbeveling geeftdefinities, eisenenrichtlijnen voordevervaardiging encontrole van deuitvoering vangranulaire afdichtingslagen opbasis vanzandbentoniet, diealdan niet worden gecombineerd metkunststof geomembranen. Toe/ichting In deze CUR-Aanbeveling zijngeen specifieke eisenopgenomen voorkunststof geomembranen. De waarde vandecombinatieafdichting isgroter dandesom derdelen, zijndedezandbento- nietlaag enhet geomembraan. Dezemeerwaarde ispas aanwezig indienerdirect contact bestaat tussenbeidelagen. Bijdirect contact tussenbeidelagenvinden stromingsprocessen door dezandbentonietlaag tengevolge vaneen hydraulische gradientalleenplaatsinde omgeving vanscheuren inhet kunststof geomembraan. Omdat hetdirecte contact tussenbeidelageninde praktijk vooralafhankelijk isvan een goede uitvoering, wordtvoornadere uitvoeringseisen verwezennaardebeoordelingsrichtlijn dievan toepassing isop het proces vanaanleggen vandeze combinatieafdichtingen. Ookdeproductei- sen voor kunststof geomembranen zijnhierin opgenomen. Deze CUR-Aanbeveling schepteenkader waarbinnen gefundeerde conclusieskunnen worden getrokken overdeeigenschappen vandegerealiseerde granulaireafdichtingslaag en maakt hetmogelijk omtekomen totstandaard afsprakenoverdewijze waarop contraIe moet plaatsvinden. De aanleg vaneen toetsingsvak zoalsomschreven indeze Aanbeveling isbedoeld voorde optimalisatie vandeuitvoeringstechniek enhet -materieel. Indienhettoetsingsvak voldoet aan degestelde ontwerpcriteria, wordtverandersteld datbijeen materiaalgebruik enuitvoe- ring overeenkomstig hettoetsingsvak, controlevandegereedgekomen laagachterwege kan blijven onderdevoorwaarde datdeuitvoering gepaardgaatmeteennauwgezette uitvoe- ringscontrale. Hetopzetten vaneen toetsingsvak isvooral praktisch bijgrate werken (> 10.000 m 2). Voor kleine werken wordtinhet algemeen geentoetsingsvak aangelegden blijft eencontrole vandegereedgekomen laaggewenst. 2 Toepassingsgebied Deze CUR-Aanbeveling isvan toepassing opgranulaire afdichtingslagen, aldan nietincombi- natie metgeomembranen, dieeen afsluitende laagvormen enzohet binnendringen ofuittre- den vanvloeistoffen verhinderenwaardoorverspreiding vanverontreinigingen wordtvoorko- men. DezeAanbeveling isvan toepassing opgranulaire afdichtingslagen dieworden aange- bracht meteen helling vantenhoogste1:1,5 Toe/ichting Voorbeelden zijnafdichtingen voorinfrastructure Iewerken, afvalstortplaatsen, industrieterrei- nen, agrarische bedrijvenendeisolatie vanbouwstoffen volgenscategorie 2van het Bouwstoffenbesluit. Bij sterke zurenofandere agressieve vloeistoffen kanhettoepassen vaneen granulaire afdich- tingslaag technisch niethaalbaar zijn. De helling vaneen talud isonder meerafhankelijk vandepraktische uitvoerbaarheid ende risico's bijonderhoudswerkzaamheden aanhettalud. Deklankbodem bijverdichten ende erosiegevoeligheid vanhettalud spelen hierbijeenrol.Voor reststofbergingen wordtdaarom een helling aanbevolen vantenhoogste1:2,5. Vooroverige toepassingen kaneen helling van 1:1,5 alsmaximaal haalbaarwordenaangehouden, maardezewaarde isniet dwingend. Aisde functionaliteit blijftgewaarborgd, isde helling vanhettalud minder relevant. 3 Termenendefinities 3.1 Afdichtings/aag: eenvoor vloeistoffen nagenoegondoorlatende constructiediealsdoel heeft het binnendringen danweluittreden vanvloeistoffen teverhinderen omzode verspreiding van aanwezige verontreinigingen tevoorkomen. 3.2 Granu/airmateriaa/: eenkorrelig, mineraal materiaal. 3.3 Bentoniet: eennatuurlijke kleidievoor eenbelangrijk deelbestaat uithet kleimineraal montmorilloniet endie nabevochtiging sterkzwellende eigenschappen heeft. 3.4 Granu/aireafdichtings/aag: eenafdichtingslaag vervaardigduitgranulair materiaal enbento- niet. 3.5 Mengwater: hetwater datnodig isom hetvochtgehalte vanhetmengsel ophet gewenste niveau tebrengen. Hetmengwater kanzijngrand-, oppervlakte- ofleidingwater. 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.1.4 4.1.5 4.1.6 4.1.7 Mengse/: hetmengsel vangranulair materiaal, bentoniet, mengwater eneventueel hulp- stoffen. Mengkwa/iteit: demate waarin bentoniet homogeen tussendeminerale korrelsisverdeeld. Homogeniteit: demate vanwaarneembare gelijkmatigheid. Pereo/aat: dedoor eenmedium gesijpelde vloeistofmetdaarin uithet medium afkomstige oplosbare bestanddelen. Waterdoor/atendheid: destroomsnelheid vanhetpercolaat inhet materiaal, inmjs of mmjjaar. Permeabiliteitseoeffieient: eenmateriaalconstante diededoorlatendheid karakteriseert,in mjs. k-Waarde: ziepermeabiliteitscoefficient. Ge/ijkmatigheidseoeffieient: deverhouding vandekorrelgrootten, waarbijrespectievelijk 60 en 10 % (m/m) vanhetmonster kleinerzijn. M-eijfer: dekorrelgrootte waarbijhetgranulaire materiaalintwee massadelen van50 % is verdeeld. Eisen aandematerialen, hetmengsel endegereedgekomen laag Granu/air materiaal Vreemde bestanddelen Het granulair materiaal maggeen vreemde bestanddelen ofgrove verontreinigingen bevat- ten, bepaald volgens9.2.1,zoalsbijvoorbeeld wortels. Minerale delen:;63 pm Het gehalte aanminerale delendoordezeef 63pm van defractie doorzeef2rnm, bepaald volgens 9.2.2,magtenhoogste 10,0 % (m/m) bedragen. Korrelgrootteverdel ing Het gehalte aanminerale delenopzeef C8,bepaald volgens9.2.2,magtenhoogste 0,5 % (m/m) bedragen. Het M-cijfer, bepaald volgens9.2.2,moetliggen tussen 150 /.im en500 /.im. Indien eengeomembraan opofonder degranulaire afdichtingslaag wordtaangebracht, mag het gehalte aanminerale delenopzeef C5,6, bepaald volgens9.2.2,tenhoogste 0,0 % (m/m) bedragen endat opzeef C4ten hoogste 0,5 % (m/m). Toeliehting Bij het gebruik vangeomembranen speeltdegevoeligheid voormechanische beschadigingvan deze materialen eenrol,bijvoorbeeld vanwegehetdoorponsen. Herstelvaneen eenmaal beschadigd geomembraan isniet ofmoeilijk terealiseren. Daarommoetenmaatregelen worden getroffen ombeschadiging zoveelmogelijk tevoorkomen, zoalshetbeperken vandemaximale korrelafmeting vanhetgranulaire materiaal. Vochtgehalte Het vochtgehalte, bepaaldvolgens9.2.3,moetzodanig zijndathetdeeigenschappen en verwerkbaarheid vanhetzandbentonietmengsel nietnadelig be"invloedt. Geleidingsvermogen Het geleidingsvermogen, bepaaldvolgens9.2.4,magtenhoogste 1000/.iSjcrn bedragen. Zuurgraad De zuurgraad, bepaaldvolgens9.2.5,moettenminste 4,5enmag tenhoogste 10,0bedragen. Organisch materiaal Het gehalte aanorganisch materiaal, bepaaldvolgens9.2.6,magtenhoogste 1,5 % (m/m) bedragen. Het gebruik vansecundaire bouwstoffen inplaats vanzand ismogelijk. Indiendezestoffen organische bestanddelen bevatten,moetdeafbreekbaarheid ervanworden bepaald. De afbreekbaarheid magnietsignificant groterzijndan deafbreekbaarheid vanhumusachtige stoffen. 5 4.1.8 4.1.9 4.1.10 Toelichting Organische stofinzanden isvan plantaardige oorsprongenontstaan doormicro-biologische omzetting. Onderanaerobe omstandigheden isdeze stofnauwelijks afbreekbaar. Calciumcarbonaat Het gehalte aancalciumcarbonaat, bepaaldvolgens9.2.7,magtenhoogste 5,0 % (mlm) bedragen. Verontreinigingen inde vorm vanfijne stoffen vanorganische oorsprong De kleur vandevloeistof diewordt gebruikt voorhetvaststellen vanhetgehalte aanveront- reinigingen inde vorm vanfijne stoffen vanorganische oorsprong,bepaaldvolgens9.2.8, mag tenhoogste klasseDzijn. Overig Het percentage mineraledelenopdezeef 2mm, bepaald volgens9.2.2,endegelijkmatig- heidscoefficient, bepaaldvolgens9.2.9,moeten wordenvastgesteld. Toelichting Aan deze waarden wordengeeneisen gesteld, maardevastgestelde waardendienenals referentiewaarde bijhet vooronderzoek. Verder verdient demilieuhygienische kwaliteitvanhetgranulair materiaal aandacht(zie12.2). 4.2 Bentoniet 4.2.1 Montmorilloniet Het gehalte aanmontmorilloniet, bepaaldvolgens9.3.1,moettenminste 70 % (mlm) bedra- gen. 4.2.2 Vochtgehalte Het vochtgehalte, bepaaldvolgens9.3.2,magtenhoogste 13 % (mlm) bedragen ten opzichte vandedroge massa. 4.2.3 4.2.4 Methyleenblauw-waarde De methyleenblauw-waarde, bepaaldvolgens9.3.3,moettenminste 250mgMB (methy- leenblauw) pergram bentoniet bedragen. Waterabsorptievermogen Het waterabsorptievermogen, bepaaldvolgens9.3.4,moetna24 uur ten minste 700 % (Vim) bedragen. 4.2.5 Maalfijnheid Het gehalte aandeeltjes opdezeef 125 /-1m, bepaald volgens9.3.5,magtenhoogste 5,0 % (mlm) bedragen. 4.3 Mengwater Onderzoek naardeeigenschappen volgens4.3.1,4.3.2en4.3.3 moetinaile gevallen worden uitgevoerd, behalveindienleidingwater wordtgebruikt. 4.3.1 4.3.2 4.3.3 Geleidingsvermogen Het geleidingsvermogen, bepaaldvolgens9.4.1,magtenhoogste 1000/-IS/em bedragen. Zuurgraad De zuurgraad, bepaaldvolgens9.4.2,moettenminste 5,0enten hoogste 9,0bedragen. Effect opwaterabsorptieververmogen Het waterabsorptievermogen vanbentoniet methetmengwater, bepaaldvolgens9.4.3, moet na24 uur ten minste 600 % (Vim) bedragen. 6 4.4 Mengsel De eisen waaraan hetmengsel moetvoldoen, moetenwordenvastgelegd doorhetuitvoeren van een vooronderzoek volgens5en/of doorhetaanleggen vaneen toetsingsvak volgens6. 4.5 Gereedgekomen laag De eisen waaraan degereedgekomen granulaireafdichtingslaag moetvOldoen, moeten worden vastgelegd doorhetuitvoeren vaneen vooronderzoek volgens5of door hetaanleg- gen vaneen toetsingsvak volgens6. 5Vooronderzoek 5.1 A/gemeen Voor aanvang vandewerkzaamheden moetdoorhetuitvoeren vaneen vooronderzoek worden aangetoond, datdematerialen voldoenaandeinhoofdstuk 4gestelde eisen.Verder moet dehoogte vandegevonden waardebijkeuring opdeeisen inhoofdstuk 4,worden vastgelegd. Opdeze waarden zaltijdens deuitvoeringscontrole wordengetoetst. Het vooronderzoek moetworden uitgevoerd opvoor hettoekomstige werkrepresentatieve monsters. Verdermoetinhet vooronderzoek hetbenodigd bentonietgehalte wordenvastge- steld, overeenkomstig 5.2. De genoemde percentages zijnabsoluut, tenzijanders isvermeld. 5.2 Gehalteaanbentoniet Het inhet werk toetepassen bentonietgehalte moettenminste gelijkzijnaan hetminimaal benodigd bentonietgehalte volgens5.3verhoogd mettenminste 1,5 % (m/m). Afhankelijk vanhetpercolaat enhet effect daarvan opde k-waarde, moetdetoe tepassen hoeveelheid bentonietextraworden verhoogd methetpercentage genoemdin5.4. Toeliehting Door variaties inbentonietgehalte enuitvoering, isde doorlatendheid insitu veelal hogerdande in het vooronderzoek bepaaldedoorlatendheid. Omditverschil teondervangen moethetbento- nietgehalte volgens5.3worden verhoogd. Hetexacte percentage vandeverhoging isafhanke- lijk van onder andere hetmengproces endeverwerkbaarheid vanhetmengsel enkan worden vastgesteld aandehand vanderesultaten vanhettoetsingsvak. 5.3 Minimaa/benodigdbentonietgehalte Het minimaal benodigdgehalteaanbentoniet moetworden bepaald overeenkomstig proefC van bijlage 3,uitgaande vandeontwerp k-waarde, gemetenbijeen verhang van15. Het bentonietgehalte moetdaarbij doorinterpolatie tussendemeetwaarden wordenvastge- steld ennaar boven worden afgerond totop0,5 % (m/m) nauwkeurig. Dek-waarde moetvoor ieder monster intweevoud wordenbepaald (k 1 enk 2). Voor ieder onderzocht mengselgeldt als uiteindelijke k-waardesteedshetmeetkundig gemiddelde vandegevonden waarden, bepaald volgens: Het bentonietgehalte moetworden uitgedrukt alshet percentage drogebentoniet ten opzichte vandroog granulair materiaal. Toe/iehting De ontwerp k-waarde isde k-waarde waaropdeafdichtingslaag isgedimensioneerd, meestal 1 ?10- 10 m/s. 5.4 Effectvangefi/terd pereo/aat Indien degranulaire afdichtingslaag permanentoffrequent wordtbelast meteen percolaat anders danhemelwater, moetbijhet vastgestelde bentonietgehalte volgens5.3,de k-waarde wordenbepaald voorhetpercolaat dathiervoor eerstwordt uitgezeefd overde0,45 pm zeef. Indien mogelijk moethetmengwater bijde bereiding vanhetzandbentonietmeng- sel worden vervangen doorpercolaat. De extra verhoging vanhetbentonietgehalte alsgevolg vandeinvloed vanhetpercolaat, is afhankelijk vandeverhouding tussendek-waarde gemeten metleidingwater (k l) endie gemeten metpercolaat (kp)bijhetzelfde bentonietgehalte. Bij (kl/k p) ~ 1,0, hoeft hettoe tepassen bentonietgehalte volgens5.2niet extra te worden verhoogd. Bij 0,2 .:S(kl/kp) < 1,0, moet hettoe tepassen bentonietgehalte volgens5.2worden verhoogd met1 % (m/m). Bij 0,1 .:S(Vkp) < 0,2, moet hettoe tepassen bentonietgehalte volgens5.2worden verhoogd met2 % (m/m). Bij (Vkp) < 0,1, wordt hetmengsel alsniet geschikt beschouwd. Toeliehting Praktijkmetingen moetenuitwijzen ofde omschreven aanpassingsprocedure leidttoteen water- doorlatendheid vandeafdichtingslaag dievoldoet aandegestelde eis.Doorlatendheids- metingen kostenveeltijd.Gedurende eenmeetperiode vantwee maanden verplaatst eenvloei- stoffront zichslechts overeendeel vandemonsterhoogte, hetproefstuk wordtnietvolledig doorstroomd. Deinvloed vanhetpercolaat opdedoorlatendheid vandezandbentonietlaag is dan ookniet betrouwbaar temeten alseen met leidingwater gemengdenverzadigd monster 7 10 7.2 Bentoniet De levering vaneen partij bentoniet moetgeschieden opbasis vaneen document waarinis vermeld: a. decode vanhetdocument; b. denaam vandeproducent; c. een vermelding vandeproductnaam; d. een vermelding vanhetsoort bentoniet (eennatuurlijke natriumbentoniet. danweleen al of niet geactiveerde calciumbentoniet); e. een verklaring dathetgeleverde voldoetaandegestelde eisenindeze Aanbeveling met betrekking tot: - het gehalte aanmontmorilloniet; - de Enslin-waarde na24 uur, gemeten metontlucht gedestilleerd water; - de methyleenblauw-waarde; - het percentage opzeef 125 J.1m: - het vochtgehalte; - chemische samenstelling; f. een verklaring datdeeigenschappen vanhetgeleverde wordenbewaakt doormiddel van een periodieke controlevandeonder egenoemde eigenschappen metdein9.3 overeengekomen frequentie. De leverancier moettenminste wekelijks eenoverzicht terbeschikking stellenvanderesul- taten vandecontroles, meteenverwijzing naarhetchargenummer vandegeleverde hoeveelheden bentoniet. Toelichting Er wordt vanuitgegaan dateen controle vandebentonieteigenschappen doordeleverancier is toegestaan enonder bepaalde voorwaarden keuringophet werk (uitvoeringscontrole) kan vervangen. Ophet werk kansteekproefsgewijs demethyleenblauw-waarde, hetvochtgehalte en het percentage delenopzeef 125~mworden gecontroleerd. Hetbepalen vandeoverige eigen- schappen vraagtamuitgebreide laboratoriumfaciliteiten enkan normal iterniet ophet werk worden uitgevoerd. 7.3 Ops/ag Het granulair materiaal enhet mengsel alsditindepot wordtbewaard, moetenzodanig worden opgeslagen datvermenging metdeondergrond wordtvoorkomen. Het gereedgekomen zandbentonietmengsel moetzodanig wordenopgeslagen datinregenen of uitdroging wordtvoorkomen enmag tenhoogste vierweken indepot worden bewaard. Voordat eenmengsel natijdelijke opslagmagworden gebruikt, moethetdepot worden ge"inspecteerd enmoet worden beoordeeld ofde buitenste laaggeschikt isvoor verwerking. Toelichting De buitenste laagkandoor bijvoorbeeld condensvorming ofuitdroging nietmeer degewenste eigenschappen bezitten. 8 Vervaardiging vandeafdichtingslaag 8.1 Voorbereidende werkzaamheden V66r deuitvoering vandegranulaire afdichtingslaag moetworden nagegaan ofde draag- kracht vandeonderliggende laagoflagen voldoende isom een granulaire afdichtingslaag aan tekunnen leggen. Ais deonderliggende laagnietdraagkrachtig genoegis,moet dedraagkracht worden vergroot. Toelichting De verdichtbaarheid vaneen granulair materiaal isafhankelijk vandedraagkracht (stijfheid)van de onder liggende laag(onderbouw). Dedraagkracht vandeonderbouw kanbijvoorbeeld worden vastgesteld doorhetbepalen vandeverdichtingsgraad, sonderingenofplaatbelastingsproeven. Het isvan belang datwordt vastgesteld ofde onderbouw kwalitatiefvergelijkbaar ismet dievan het toetsingsvak. Bijeen minder draagkrachtige onderbouwkanhetbereiken vandegewenste verdichtingsgraad problemengeven.Ditkan gevolgen hebbenvoordewaterdoorlatendheid van de laag. Een geringe draagkracht kanvoorkomen bijbovenafdichtingen. Dedraagkracht kanworden vergroot doorbijvoorbeeld eendikkere steunlaag aantebrengen, natmateriaal tevervangen door droog ofeen geotextiel toetepassen. Indien debentonietlaag inmeer lagenwordt aangebracht, moetdevoorgaande laagworden opgeruwd. 8.2Verwerkingsmethode De granulaire afdichtingslaag magzowel "mixed inplace/depot" als"mixed inplant" worden u itgevoe I'd,Indien eentoetsingsvak werdaangelegd moetdeverwerkingsmethode zoveel mogelijk zijnafgestemd opde resultaten enervaringen diehierbij zijnverkregen. Toelichting De mengkwaliteit, bepaaldvolgensproefEvan bijlage 3,vormt eenbelangrijk aandachtspunt. 8.2.1 8,2.2 Mixed inplace /mixed indepot De bentoniet moetinde in5.2 vastgestelde hoeveelheidopde laag granulair materiaal worden gebracht envervolgens overdebenodigde dieptedoorhetgranulElir materiaal worden gefreesd. Indienhetvochtgehalte vanhetmengsellaag is,moet tussen tweefrees- gangen mengwater wordentoegevoegd zodateenvocl1tgehalte ontstaatdat2 % (m/m) onder hetoptimale vochtgehalte ligt. Toelichting De mengvolgorde ensnelheid vandefrees zijnvan belang voorhetmengresultaat Opbasis van praktijkervaring wordtaanbevolen nahet strooien vandebentoniet devolgende mengvolgorde aan tehouden, Eersteenoftwee maaldroog mengen. I/ervolgens eventueelmengwater toevoe- gen endaarna eenmaal natmengen, Het frezen moetbijeen niettehoge rijsnelheid plaatsvinden. Nahet frezen moetdelaag zo snel mogelijk wordenverdicht ofindepot worden gebracht. Mixed inplant Het rnengsel rnoetopeen zodanige wijzeinhet werk worden gebracht datgeen vermenging met deonderliggende laagoptreedt. Nadathetrnengsel inhet werk isgebracht, moetde laag direct worden geprofileerd enworden verdicht omverandering inverdichtingseigen- schappen dooruitdrogen ofinregenen tevoorkomen. Het rnengsel moetmeteenzodanige laagdiktewordenverwerkt datbijhet profileren uitslui- tend gemengd rnateriaalvrijkornt.Dunnelagenmoeten wordenvoorkomen. Om schade zoalsscheurvorming tevoorkomen, moetdegereed gekomen laagnaverdich- ten zosnel mogelijk wordenbeschermd tegenuitdrogen, bijvoorbeeld doormiddel vanfolie of doek, Toelichting Het ontwerp ende uitvoering vandeovergang vanvlak naar talud envan talud naarvlakvereist speciale aandacht. Geblekenisdat deaansluiting tus~,entweelaagdelen kritischisen dat een onvoldoende zorgkanleiden totlekkage, 8.3 Beperkingen Een mengsel datdoor uitdrogen ofinregenen onvoldoende kanworden verdicht, moet worden verwijderd. Tevochtig materiaal magnietworden verwerkt. Gedurende periodenvanvorst, ofzolang hetmengsel indepot bevroren is,mag hetmengsel niet worden verwerkt. Sij beginnende neerslagmoetreeds aangebracht maarnognietverdicht materiaal, zosnel mogelijk wordenverdicht. Toelichting Bij kans opneerslag zaleen besluit moeten wordengenomen overdevoortgang vande werkzaamheden. Hetverdient aanbeveling bijneerslag geennieuw materiaal inhet werk aante brengen. 9 Keuringencontrole materialen Toelichting Dit hoofdstuk behandeltdekeuring encontrole vandematerialen, Voorhetgranulair materiaal, bentoniet enmengwater vindtbijhet vooronderzoek keuringplaatsopbasis vandeeisen in hoofdstuk 4,Tijdens devervaardiging vandeafdichtingslaag vindtI\euring vandeze materialen plaats opbasis vandewaarden dietijdens hetvooronderzoek zijngevonden. Hiervooris gekozen omzekerheid tekrijgen datdematerialen waarmeehetvooronderzoek isuitgevoerd en op basis waarvan hetbentonietgehalte isvastgesteld, dezelfdezijnalsdematerialen dieophet werk worden verwerkt. Voor dekeuring vanhetmengsel endegereedgekomen laaggeldt, datmoet worden gekeurd op basis vandeinhet vooronderzoek vastgelegdewaardeen/ofdewaarde diebijhet toetsingsvak is vastgelegd, Onderbepaalde voorwaarden kandeultvoeringscontrole ophet werk vervallen als keuring doordeproducent geschiedt. 11 12 Het aantal in9.2, 9.3en9.4 opgegeven bepalingen iseen richtwaarde enwordt bepaald doorde spreiding vandemeetwaarden. Indiendespreiding geringis,kan hetaantal bepalingen worden verminderd. Bijeen grate spreiding kaneen grater aantal bepalingen nodigzijnamtevoorkomen dat ongewenst materiaalwordtverwerkt. Hetisvan belang amdematerialen bijaflevering visueel te contraleren. Bijtwijfel kunnen eenofmeer eigenschappen naderworden bepaald. 9.1 Aigemeen De monsterneming vangranulair materiaal moetplaatsvinden overeenkomstig NEN5915:1988. Monsternerning vanbentoniet rnoetgeschieden overeenkornstig NEN-EN196-7:1993. Keuring encontrole vandernaterialen rnoetplaatsvinden: ten behoeve vanhetvooronderzoek; tijdens deuitvoering vandewerkzaarnheden (uitvoeringscontrole), bijvoorkeur v66rde aanleg vandeafdichtingslaag. Voor hetvooronderzoek rnoetendegenoernde keuringeneenrnaal worden uitgevoerd. Bijde keuring encontrole tijdensdevervaardiging (uitvoeringscontrole) issteeds dehoogste keuringsfrequentie rnaatgevend. De opgegeven percentages zijnabsoluut, tenzijanders isvermeld. 9.2 Granulairmateriaal 9.2.1 Vreerndebestanddelen Methode vanonderzoek De aanwezigheid vanvreernde bestanddelen moetworden bepaald doorrniddel vaneen visuele beoordeling. Aantal bepalingen De beoordeling rnoetbijiedere levering vangranulair rnateriaal wordenuitgevoerd. Keuringscriteriurn Het granulair rnateriaal rnoetvoldoen aandein4.1.1 gestelde eis. 9.2.2 Korrelgrootteverdeling Methode vanonderzoek De korrelgrootteverdeling rnoetworden bepaald volgensproef6.0van deStandaard RAW Bepalingen 1995waarbij tenminste gebruik rnoetworden gernaakt vandevolgende zeven: 63, 125, 250en500 /.1m; 1 en 2rnrn; C4, C5,6, C8enC16. Het gehalte aanrninerale delendoordezeef 63/.Irn van defractie doorzeef2rnrn rnoet worden bepaald volgensproef2van deStandaard RAWBepalingen 1995. Het M-cijfer rnoetworden bepaald volgensNEN5104:1989 waarbijinafwijking vandenorrn wordt uitgegaan vanhetgehele granulaire rnateriaal. Aantal bepalingen De bepalingen rnoeteneenrnaal per500 rn 3 granulair rnateriaal wordenuitgevoerd. Per project rnoeten tenrninste driebepalingen wordenuitgevoerd. Keuringscriteriurn Bij het vooronderzoek geldtdatrnoet worden voldaan aandein4.1.2 en4.1.3 gestelde eisen. Bij de uitvoeringscontrole rnoetendegevonden waardenvoldoenaan: gehalte :0; 63 /.Irn: (vastgelegde waardebijhet vooronderzoek ± 5,0) % (mjm); gehalte> 2rnrn: (vastgelegde waardebijhet vooronderzoek ± 5,0) % (mjm); rnaxirnale korrelafrneting: dein4.1.3 gestelde eis. het M-cijfer: (vastgelegde waardebijhet vooronderzoek ± 75 /.Irn). 9.2.3 Vochtgehalte Methode vanonderzoek Het vochtgehalte rnoetworden bepaald volgensNEN5934:1990. Aantal bepalingen De bepaling rnoeteenrnaal per100 rn 3 granulair rnateriaal wordenuitgevoerd. Keuringscriteriurn Het vochtgehalte rnoetvoldoen aandein4.1.4 gestelde eis. 9.2.4Geleidingsvermogen Methode vanonderzoek Het geleidingsvermogen moetworden bepaald volgensproef122vandeStandaard RAW Bepalingen 1995. Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal perdag ofeen maal per500 m 3 granulair materiaal worden uitgevoerd. Keuringscriterium Bij het vooronderzoek geldtdein4.1.5 gestelde eis. Bij de uitvoeringscontrole geldtdeinhet vooronderzoek vastgesteldewaardealstoetsings- waarde. Degevonden waardemagtenhoogste +100 pSjcm afwijken. 9.2.5 Zuurgraad Methode vanonderzoek De zuurgraad moetworden bepaald volgensproef119(elektrische meting)vande Standaard RAWBepalingen 1995. Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal perdag ofeen maal per500 m 3 granulair materiaal worden uitgevoerd. Keuringscriterium De zuurgraad moetvoldoen aandein4.1.6 gestelde eis. 9.2.6 Gehalteaanorganisch materiaal Methode vanonderzoek De aanwezigheid vanorganisch materiaalmoetvisueel worden beoordeeld. Tevensmoethet gehalte aanorganisch materiaalwordenbepaald volgensproef124vandeStandaard RAW bepalingen 1995,zonder correctie voorhetlutumgehalte. Toelichting Een aanwijzing dathetgehalte organisch materiaalhogerisgeworden kanliggen ineen veran- dering vankleur vanhetaangevoerde materiaal.Naarmatehetgehalte organisch materiaal hoger wordt zaldekleur donkerder worden. Aantal bepalingen Een visuele beoordeling vanhetaangevoerde materiaalmoetperaangevoerde hoeveelheid worden uitgevoerd. De bepaling volgensproef124moet worden uitgevoerd bijtwijfel enten minste eenmaal per 5000 m 3. Perproject moeten tenminste tweebepalingen wordenuitgevoerd. Keuringscriterium Het bepaalde gehalteaanorganisch materiaalmoetvoldoen aandein4.1.7 gestelde eis. 9.2.7 Gehalteaancalciumcarbonaat Methode vanonderzoek De aanwezigheid vancalciumcarbonaat moetvisueel worden beoordeeld. Tevensmoethet gehalte aancalciumcarbonaat wordenbepaald volgensproef124vandeStandaard RAW bepalingen 1995. Aantal bepalingen Een visuele beoordeling vanhetaangevoerde materiaalmoetperaangevoerde hoeveelheid worden uitgevoerd. De bepaling volgensproef124moet worden uitgevoerd bijtwijfel enten minste eenmaal per 5000 m 3. Perproject moeten tenminste tweebepalingen wordenuitgevoerd. Elkebepaling moet intweevoud wordenuitgevoerd. Keuringscriterium Het bepaalde gehaltecalciumcarbonaat moetvoldoen aandein4.1.8 gestelde eis. 9.2.8 Verontreinigingen inde vorm vanfijne stoffen vanorganische oorsprong Methode vanonderzoek Het gehalte aanverontreinigingen inde vorm vanfijne stoffen vanorganische oorsprong moet worden bepaald volgensNEN5919:1988. 13 14 Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal per5000 m 3 granulair materiaal wordenuitgevoerd. Perproject moeten tenminste tweebepalingen wordenuitgevoerd. Keuringscriterium Bij de uitvoeringscontrole geldtdeinhet vooronderzoek vastgesteldekleurklasse(Atjm G) als toetsingswaarde. Degevonden kleurklasse magtenhoogste eenklasse hogerliggen. Toelichting Indien bijvoorbeeld debijhet vooronderzoek gevondenklasseCis. mag degevonden kleur- klasse welDzijn maar geen E.Ook eenlagere klasse istoegestaan (Aof B). 9.2.9 Gelijkmatigheidscoefficient Methode vanonderzoek De gelijkmatigheidscoefficient moetworden bepaald volgensNEN5104:1989, metdien verstande dathierbij hetgehele monster moetworden beschouwd enniet alleen dezandfrac- tie. Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal per500 m 3 granulair materiaal wordenuitgevoerd. Perproject moeten tenminste driebepalingen wordenuitgevoerd. Keuringscriterium Bij de uitvoeringscontrole geldtdeinhet vooronderzoek vastgesteldewaardealstoetsings- waarde. Voordegevonden waardegeldendevolgende eisenafhankelijk vandewaarde van het vooronderzoek: waarde vooronderzoek ~3: (waarde vooronderzoek ± 1,0); waarde vooronderzoek > 3: (waarde vooronderzoek ± 1,5). 9.3 Bentoniet Overeenkomstig hetin7vereiste, moetdeleverancier vandebentoniet doormiddel vaneen periodieke productiecontrole nagaanofhet geleverde bentonietaandegestelde eisen voldoet. Ais bijde productie vanhetbentoniet eencertificatiesysteem wordttoegepast dooreencerti- ficatie-instelling dieiserkend doordeRaad voordeAccreditatie enals daarvoor deze Aanbeveling alsbasis dient, maguitvoeringscontrole volgens9.3.1totenmet 9.3.5 achter- wege blijven alsuithet certificaat blijktclatwordt voldaan aandegestelde eisenindeze CUR- Aanbeveling. 9.3.1 Gehalteaanmontmorilloniet Methode vanonderzoek Het gehalte aanmontmorilloniet moetworden bepaald metr6ntgendiffractie Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal per5000 tonbentoniet wordenuitgevoerd . Keu ringscriteri um Bij het vooronderzoek moetworden voldaan aandein4.2.1 gestelde eis. Bij de uitvoeringscontrole geldtdeinhet vooronderzoek vastgelegdewaardealstoetsings- waarde. Hetbepaalde gehaltemagtenhoogste 20 % (mjm) minder zijnmaar moetten minste 60 % (mjm) bedragen. 9.3.2 Vochtgehalte Methode vanonderzoek Het vochtgehalte vanhetbentoniet moetworden bepaald zoalsomschreven inproef Bvan bijlage 3. Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal per100 tonbentoniet wordenuitgevoerd. Keuringscriterium Het bepaalde vochtgehalte moetvoldoen aandein4.2.2 gestelde eis. 9.3.3 Methyleenblauw-waarde Methode vanonderzoek De methyleenblauw-waarde moetworden bepaald volgensproefBvan bijlage 3. Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal per 100 tonbentoniet wordenuitgevoerd. Keuringscriterium Bij het vooronderzoek geldtdein 4.2.3 gestelde eis. Bij de uitvoeringscontrole geldtdeinhet vooronderzoek vastgelegdewaardealstoetsings- waarde. Debepaalde waardemagtenhoogste 40mg MB/g bentoniet lagerzijnmaar moet ten minste 250mgMB/g bentoniet bedragen. 9.3.4 Waterabsorptievermogen Methode vanonderzoek Het waterabsorptievermogen moetworden bepaald volgens proefAvan bijlage 3of volgens ASTM E 946:1992. Dekeuze vandemethode isvrij. Wel moet eenzelfde methodeworden gehanteerd bijhet vooronderzoek ende uitvoeringscontrole. Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal per 100 tonbentoniet wordenuitgevoerd. Keuringscriterium Het bepaalde percentage moetvoldoen aandein 4.2.4 gestelde eis. 9.3.5 Maalfijnheid Methode vanonderzoek De maalfijnheid moetworden bepaald doorhetvaststellen vandezeefrest opzeef 125 J.1m volgens Ontwerp NEN 3976:1992. Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal per 100 tonbentoniet wordenuitgevoerd. Keuringscriterium Het bepaalde percentage moetvoldoen aandein4.2.5 gestelde eis. 9.4 Mengwater 9.4.1 Geleidingsvermogen Methode vanonderzoek Het geleidingsvermogen vanhetmengwater moetworden bepaald volgensNEN-ISO 7888:1994. Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal perdag worden uitgevoerd. Keuringscriterium Bij het vooronderzoek geldtdein 4.3.1 gestelde eis. Bij de uitvoeringscontrale geldtdeinhet vooronderzoek vastgelegdewaardealstoetsings- waarde. Hetbepaalde geleidingsvermogen magtenhoogste + 150 J.1S/cm graterzijn. 9.4.2 Zuurgraad Methode vanonderzoek De zuurgraad vanhetmengwater moetworden bepaald volgensNEN 6411:1981. Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal perdag worden uitgevoerd. Keuringscriterium De bepaalde zuurgraad moetvoldoen aandein 4.3.2 gestelde eis. 9.4.3 Effectopwaterabsorptievermogen Methode vanonderzoek Het effect vanhetmengwater ophet waterabsorptievermogen vandebentoniet (deEnslin- waarde) moetworden bepaald volgensproefAvan bijlage 3,waarbij gebruik moetworden gemaakt vanmengwater inplaats vangedestilleerd water.Hetmengwater moetvrijzijn van zwevende enoverige vastebestanddelen. 15 16 10 10.1 10.1.1 10.1.2 10.1.3 10.1.4 Aantal bepalingen De bepaling moetworden uitgevoerd indienhetgeleidingsvermogen nietvoldoet aande keuringseis van9.4.1. Keuringscriterium Bij het vooronderzoek geldtdein4.3.3 gestelde eis. Bij de uitvoeringscontrole geldtdeinhet vooronderzoek vastgelegdewaardealstoetsings- waarde. Debepaalde Enslin-waarde vanhetbentoniet bijgebruik vanontlucht mengwater mag na24 uur ten hoogste 100 % minder zijnmaar moettenminste 600 % (Vim) bedragen. Keuring encontrole mengsel engereedgekomen laag Mengsel Direct nahet mengen vandematerialen moetendeproeven volgens10.1.1totenmet 10.1.4 worden uitgevoerd. Gehalte bentoniet Methode vanonderzoek Het gehalte aanbentoniet moetworden bepaald volgensproefDvan bijlage 3. Aantal bepalingen De bepaling vandemethyleenblauw-waarde vanhetmengsel moeteenmaal per100 m 3 zandbentoniet wordenuitgevoerd. Dehiervoor benodigde methyleenblauw-waarde vanhet granulair materiaal moeteenmaal per1000 m 3 granulair materiaal wordenbepaald envan de bentoniet eenmaal perdag. Keuringscriterium Bij de uitvoeringscontrole geldtdathetgemiddeld gehaltebentoniet vanhetmengsel ten minste gelijkmoetzijnaan devolgens 5.2vastgestelde waarde. In een afzonderlijk monstermaghetgehalte bentoniet tenhoogste 0,5 % (mlm) lagerzijn dan devolgens 5.2vastgestelde waarde. Is de afwijking meerdan0,5 % (mlm), danmoeten tweeextra monsters vandebetreffende productiehoeveelheid wordengenomen. Hetmeetkundig gemiddelde vandedrie monsters mag tenhoogste 0,5 % (mlm) lagerzijndan devolgens 5.2vastgestelde waarde. Vochtgehalte Methode vanonderzoek Het vochtgehalte moetworden bepaald volgensNEN5934:1990. Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal per100 m 3 zandbentoniet wordenuitgevoerd. Keuringscriterium. Het bepaalde vochtgehalte magtenhoogste +1,0 % of -2,0 % (mlm) afwijken vanhet optimum vochtgehalte bepaaldvolgens10.1.3. Maximum proctordichtheid enoptimaal vochtgehalte Methode vanonderzoek De maximum proctordichtheid enhet optimaal vochtgehalte moetworden bepaald volgens proef 5.1van deStandaard RAWBepalingen 1995(norma Ieproef). Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal per5000 m2zandbentoniet wordenuitgevoerd. Keuringscriterium. De bijde uitvoering vanhettoetsingsvak vastgelegdewaardegeldtalstoetsingswaarde. Voor demaximum proctordichtheid enhet optimaal vochtgehalte geldendevolgende eisen: maximum proctordichtheid: (waardeuittoetsingsvak ± 50) kgjm 3; optimaal vochtgehalte: (waardeuittoetsingsvak ± 2,0) % (mlm). Toelichting Opgemerkt wordtdatbijhet bepalen vandemaximum proctordichtheid voorieder vochtgehalte nieuw monstermateriaal moetworden gebruikt. Bijgebruik vanreeds verdicht materiaal, oak indien ditwederom islosgemaakt, wordteenhogere maximum proctordichtheid gemeten. Mengkwaliteit Methode vanonderzoek De mengkwaliteit moetworden bepaald volgensproefEvan bijlage 3. Aantalbepalingen De mengkwaliteit moetworden bepaald indienrelevante wijzigingen aandemenginstallatie of inhet productieproces wordenaangebracht. Keuri ngscriteri um De standaarddeviatie bepaaldvolgensproefEmag tenhoogste 1,0 % (m/m) bedragen. 10.2 Gereedgekomen laag Direct nade inbouw vanhetzandbentoniet moetdelaag worden gecontroleerd opde punten genoemd in10.2.1 totenmet 10.2.4. Schadediehierbij ontstaat moetworden hersteld. Kleine gatenontstaan doorhetdoor delaag prikken voordelaagdiktecontrole moeten worden opgevuld metpure bentoniet ofbentonietkorrels. Grotere gatendieontstaan bijde verdichtingscontrole enhet nemen vanmonsters voorde waterdoorlatendheidsmetingen moetenmetnieuw materiaal wordenopgevuld. Vervolgens moet ditmateriaal wordenverdicht totdegewenste verdichtingsgraad. Toelichting Bij een sterke variatie vandeklankbodem, bijvoorbeeldbijbovenafdichting vanvuilstortplaat- sen, kaneen hogere keuringsfrequentie gewenstzijn,metname voordeverdichtingsgraad. Indien uithet toetsingsvak blijktdatmet degehanteerde uitvoeringsmethode eenvoldoende waterondoorlatendheid wordtverkregen, kandefrequentie vandedoorlatendheidsmetingen worden beperkt enissteekproefsgewijze controlemogelijk, mitshettoetsingsvak representatief is geweest voorhetoverige deelvandeafdichtingslaag. 10.2.1 10.2.2 Laagdikte Methode vanonderzoek De laagdikte moetworden bepaald volgensproefFvan bijlage 3. Aantal bepalingen De bepaling moeteenmaal per250 m 2 worden uitgevoerd. Keuringscriterium. Per vak van 5000 m 2 moet degemiddelde laagdiktetenminste detussen partijen overeen- gekomen waardebedragen. Permeetpunt magdegevonden laagdiktetenhoogste 25mm minder zijndan deovereengekomen waarde.Indiennietaandeze eiswordt voldaan isnader onderzoek nodigvolgens 11.1. Droge dichtheid, verdichtingsgraad enproctordichtheid Methode vanonderzoek De droge dichtheid insitu moet worden bepaald volgensproef4.4van deStandaard RAW Bepalingen 1995. De verdichtingsgraad moetworden bepaald volgens6.2.2.Indienproef4.4praktisch niet mogelijk ismag, metuitzondering vantaluds, proef4.3van deStandaard RAWBepalingen 1995 worden gebruikt. De maximum proctordichtheid moetworden bepaald volgens10.1.3. Aantal bepalingen De bepaling vandedroge dichtheid enverdichtingsgraad moeteenmaal pervak van 500 m 2 per aangebrachte laagworden uitgevoerd. De bepaling vandemaximum proctordichtheid moeteenmaal pervak van 5000 m 2 worden uitgevoerd. Toelichting De droge dichtheid isnodig voorhetbepalen vandeverdichtingsgraad. Keuringscriterium Per vak van 5000 m 2 moet degemiddelde verdichtingsgraad tenminste gelijkzijnaan de gemiddelde verdichtingsgraad vastgesteldbijhet toetsingsvak. Deminimale verdichtings- graad moettenminste gelijktezijn aan deminimale verdichtingsgraad vanhettoetsingsvak. Indien nietaan deze eiswordt voldaan isnader onderzoek nodigvolgens 11.2. De minimale verdichtingsgraad vanhetvak (VGminl moetworden berekend doorde gemiddelde verdichtingsgraad vantien metingen (x 10) teverminderen met1,2maal de standaardafwijking (510) vandeverdichtingsgraad: 17 Indiengeentoetsingsvak isaangelegd moetendegemiddelde enminimale verdichtings- graad worden getoetst aantabel 1. Tabe/l Vereiste gemidde/de en minima/e verdichtings- graad indien geen toetsingsvak isaange/egd. vlak deer talud gemiddelde verdichtingsgraad (%) 98 95 minimale verdichtingsgraad (%) 95 92 18 10.2.3 Indien kanworden aangetoond datdebest mogelijke inspanning isgedaan ombovenge- noemde verdichtingsgraden tebereiken, maardezenietworden gehaald, moetworden bekeken ofde waterdoorlatendheid bijde betreffende puntenvoldoet aandeeisen van 10.2.3. De maximum proctordichtheid moetvoldoen aandeeis in 10.1.3. Toe/ichting In de Standaard RAWBepalingen 1995wordt oakhetbepalen vandedichtheid volgensde nucleaire methodegenoemd lOalsomschreven inAmerikaanse praeven.Ditkan een alternatief zijn voor degenoemde praefomschrijvingen. Indat geval moetpunt6van detoelichting bijproef 4.0 van deStandaard RAWBepalingen 1995worden aangehouden. Bij een grate spreiding vandemeetwaarden kanhetvoorkomen datdeberekende minimale verdichtingsgraad kleinerisdan deminimale verdichtingsgraad vanhettoetsingsvak, terwijlaile afzonderlijke meetwaarden groterzijndan degestelde minimale verdichtingsgraad. Indat geval geldt datdeverdichtingsgraad vanhetmeetvak voldoetindienoakdegemiddelde verdichtings- graad aanhetgestelde voldoet. Waterdoorlatendheid Methode vanonderzoek De waterdoorlatendheid vandegereedgekomen laagmoet worden bepaald volgensproefG van bijlage 3.De proefstukken wordendoorstroomd metleidingwater. Indien deproef wordt uitgevoerd in het kader vaneen vooronderzoek maghetmonster in de meetcel wordenverdicht. Indiendeproef wordt uitgevoerd in het kader vanproefvak of uitvoeringscontrole moeteenongeroerd monsterwordengebruikt datinhet werk isgesto- ken. Aantal bepalingen De bepaling moetperaangebrachte laageenmaal per2000 m 2 worden uitgevoerd. Keuringscriterium Indien bijhet vaststellen vanhetbenodigd bentonietgehalte (5.2)geen verhoging istoege- past inverband metdeinvloed vanhetpercolaat geldt: 1. Debovengrens vanhet90%-betrouwbaarheidsinterval vanhetmeetkundig gemiddelde van dewaterdoorlatendheid, ziebijlage 2,mag tenhoogste detussen partijen overeen- gekomen waardebedragen. 2. Deactuele waterdoorlatendheid magpermeetpunt nietmeer bedragen danvijfmaal de overeengekomen waarde. Indien nietaandeze eiswordt voldaan isnader onderzoek nodigvolgens 11.3. Indien bijhet vaststellen vanhetbenodigd bentonietgehalte (5.2)weleen verhoging istoege- past in verband metdeinvloed vanhetpercolaat geldt: 1. Debovengrens vanhet90%-betrouwbaarheidsinterval vanhetmeetkundig gemiddelde van dewaterdoorlatendheid magtenhoogste gelijkzijnaan dek-waarde dieisbepaald voor hetmengsel inclusiefdeverhoging voordeinvloed vanhetpercolaat. 2. Deactuele waterdoorlatendheid magpermeetpunt nietmeer bedragen danvijfmaal de k-waarde dieisbepaald voorhetmengsel inclusiefdeverhoging. Indien nietaandeze eiswordt voldaan isnader onderzoek nodigvolgens 11.3. Toe/ichting Door hetstellen vandeze eisblijft deinvloed vandetoeslag van1,5 % bentoniet overeind,die is bedoeld voorhetopvangen vanuitvoeringsonnauwkeurigheden, terwijldetoeslag inverband met deinvloed vanhetpercolaat welwordt getoetst. Deproefstukken wordenimmers doorstraomd metleidingwater enzijn ophet moment vanbeproeven nagniet incontact geweest met percolaat. 10.2.4 11 11.1 Vlakheid Indien eenkunststof geomembraan wordtaangebracht opde granulaire afdeklaagmoet vlakheid vandegranulaire afdichtingslaag voldoenaan: in aile richtingen gemeten,ondereenrijvan vier meter geengrotere hoogteverschillen dan 20mm; abrupte hoogteverschillen, bijvoorbeeldwalssporen, mogennietgroter zijndan 5mm; in de granulaire afdichtingslaag mogengeenkorte knikken voorkomen meteenboog- straal kleiner dan1,0m 1 tenzij hettoe tepassen geomembraan kleinerewaarden toelaat. Nader onderzoek enreparatie Laagdikte Het deel vandelaag meteentegeringe laagdikte volgens10.2.1moetworden verwijderd en vervangen doornieuw materiaal metvoldoende overhoogte omineen gang denieuwe laag tekunnen aanbrengen. Hetuitgegraven materiaalmagnietopnieuw wordengebruikt. Toelichting Nader onderzoek isnodig omdeomvang vanhettekort (oppervlakte) vasttestellen. 11.2 Verdichtingsgraad Indien bijeen meetvak eenonvoldoende verdichtingsgraad wordtgeconstateerd, moethet betreffende yaknogmaals wordenverdicht. Ishet ondanks veelvuldig verdichten niet mogelijk omdegewenste verdichtingsgraad tehalen, danmoet delaag opdat deel worden verwijderd enworden vervangen doornieuw materiaal. Indiendeondergrond deoorzaak is van hetniet voldoende kunnenverdichten, moeteengrondverbetering wordentoegepast voordat nieuwmateriaal wordtaangebracht. 11.3 Waterdoorlatendheid Het nader onderzoek moetbestaan uithet nemen vandrie nieuwe ongeroerde monsteruit een oppervlakte van2000 m 2 rondom iedermeetpunt meteentehoge waterdoorlatendheid. Zo nodig nahet verwijdering vandebovenliggende constructiedelen. De monsters moetenwordenonderzocht opwaterdoorlatendheid. Vooriedere drie monsters (v 1, v 2? v 3) moet hetmeetkundig gemiddelde(V)van dewaterdoorlatendheid worden berekend: Dit gemiddelde vervangtdeoorspronkelijk gemetenwaarde.Vervolgens moetopnieuw worden getoetst aandeeis, zoals diein10.2.3 isgeformuleerd. Indien deafdichtingslaag nogniet aan hetgestelde criterium voldoetmoeten passende maatregelen wordengenomen. Toelichting Deze maatregelen kunnenbijvoorbeeld bestaanuithet vervangen doornieuw materiaal vande laag diedegrate doorlatendheid veroorzaakt,injectieofeen extra bovenafdichting. 12 Arbeidsomstandigheden enmilieu 12.1 Arbeid Het verwerken vanbentoniet vraagtenigezorgvoor dewijze waarop hetpersoneel met bentoniet omgaat.Aangezien hetgaat omeen droog enzeer fijnmateriaal datgemakkelijk verstuift. ishet belangrijkste aspectvanhetwerken metbentoniet hetvoorkomen dathet bentoniet wordtingeademd. Metname bij"mixed inplace" en"mixed indepot" verdient dit de nodige aandacht. Deten hoogste aanvaardbare concentratiewaarde (MAC)voorbentoniet bedraagt voorplaatsen waarpermanent oftijdelijkmensenaanwezig zijn10mg per m 3 lucht. Bij het inademing ofindien bentoniet methetoog inaanraking komt,kunnen irritaties ontstaan. Bijhet werken metbentoniet moethetpersoneel geeigende beschermende maatregelen nemen.Bentoniet isniet giftig enkan met water enzeep vandehuid worden gewassen. 19 12.2Milieu In navolging vanhetBouwstoffenbesluit geldtdatdetoepassing vanhetmengsel incombi- natie metdeuittreding vandeteisoleren stof(fen) toteen nietmeer danmarginale belasting van debodem magleiden. Bij de beoordeling vandemate vanbodembelasting (dehoeveelheid verontreinigende stoffen dieuitde afdichtingslaag treedt).moeten inbeschouwing wordengenomen: deuitlo- ging vanhetgranulaire afdichtingsmateriaal, dediffusie vanschadelijke stoffenuitbijvoor- beeld eenstort endepercolatie vanvloeistoffen. Desom vandeze driefactoren bepaaltde toelaatbare milieuhygienische kwaliteitvanhettoe tepassen mengsel. Toelichting Voor eenonder- ofbovenafdichting kunnendemilieuhygienische criteriaverschillend zijn. Immers bijeen bovenafdichting verdwijnthetpercolaat inde start, waarbij debodem niet(direct) wordt belast. Bijeen onderafdichting kandoor uittreding debodem welworden belast. Anderzijds speeltbijeen bovenafdichting deoppervlakte-afstroming eenbelangrijke rol.Voor bovenafdichting ishet mogelijk lichtverontreinigde granulairematerialen toetepassen alsdit niet leidt totverontreiniging vanbodem enoppervlaktewater (zijdelingseafstroming). Met hetoog ophet gebruik vanbentoniet ineen granulaire afdichtingslaag isop temerken dat bentoniet eengroat absorptievermogen bezitvoorallerlei stoffen. Tenslotte wordtopgemerkt dathetBouwstoffenbesluit nietvantoepassing isvoor stortplaat- sen. Titels vanvermelde normenenvoorschriften NEN-normen NEN 3104:1984 Ontw. NEN3976:1992 NEN 5104:1989 NEN 5915:1988 NEN 5919:1988 NEN 5934:1990 NEN 6411:1981 NEN-EN 196-7:1993 NEN-ISO 7888:1994 ASTM E946:1992 Chemische analyse.Aigemene chemische bepalingen(metcorrectie- blad oktober 1987). Vulstoffen voorbitumineuze mengsels.Bepalingvandekorrelverdeling. Luchtstraalzeefanalyse. Geotechniek. Classificatievanonverharde grondmonsters (metcorrec- tieblad oktober 1990). Toeslagmaterialen voorbeton. Monstememing. Toeslagmaterialen voorbeton. Bepaling vanhetgehalte aanverontrei- nigingen inde vorm vanfijne stoffen vanorganische oorsprong. Toeslagmaterialen voorbeton. Bepaling vanhettotale vochtgehalte. Water. Bepaling vandepH. Beproevingsmethoden voorcement, deel7:Methoden voorhetnemen en voorbereiden vanmonsters vancement (Eng.). Water. Bepaling vanhetelektrisch geleidingsvermogen Test method forwater absorbtion ofbentonite bythe porous plate method. 20 Standaard RAWBepalingen 1995 Bijlage1(informatief) Voorstel voordeverrekening vanbentoniet Toelichting In overleg methetC.R.O.W iseen voorstel uitgewerkt voordeverrekening vanbentoniet. De voorgestelde wijzevanverrekenen verlooptanaloogaandeverrekening vancement voorgesta- biliseerde lagen,zoalsdieisopgenomen inde Standaard RAWBepalingen 1995. Voor hetvaststelien vandebenodigde hoeveelheid bentonietinbestekken kanworden uitge- gaan vaneen vaste hoeveelheid bentonietperm 3 verdicht mengsel. Voorgesteld wordt hiervoor eenhoeveelheid van130 kgbentoniet perverdichte m 3 aan tehouden. Ditkomt overeen meteengehalte van8 % vochtige bentoniet. Op basis vanhetvooranderzoek enhet toetsingsvak wordtdeuiteindelijk toetevoegen hoeveelheid bentonietbepaald,uitgedrukt inkg vochtige bentoniet perm 3 verdicht mengsel. Voor dedichtheid vanhetmengsel wordtdegemiddelde dichtheidvanhetmengsel inhet toetsingsvak aangehouden. Verrekening vandegedoseerde hoeveelheidbentonietvindtplaats alsvoigt: 1. Deverwerkte hoeveelheid bentonietwordtbepaald aandehand vanafte geven weegbonnen. Elkeauto metbentoniet wordtdaartoe voorennahet laden danwelvoor en nahet lossen gewogen. Opdeweegbonnen wordtaangegeven: - het bruto weegresultaat; - het netto weegresultaat; - de tarra; - het kenteken vandeauto; - de datum enhet tijdstip vandeweging; Indien bij"mixed inplant" deverwerkte hoeveelheid bentonietnietkanworden vastge- steld doorweegbonnen, wordtdehoeveelheid gedoseerde bentonietperwerkdag bepaald viaregistratie-apparatuur opde menginstaliatie, waarbijdegedoseerde hoeveel- heid bentoniet percharge wordtvermeld. 2. Perwerkdag wordthetoppervlak vandeaangebrachte zandbentonietlaag bepaalddoor opmeting (inm 2). 3. Dehoeveelheid verdichtzandbentoniet (inm 3) wordt berekend doorhetoppervlak te vermenigvuldigen metdegemiddelde gerealiseerde laagdikte(inm). 4. Dehoeveelheid bentonietwordtbepaald doorhetaantal verdichte kubiekemeters zandbentoniet tevermenigvuldigen metdeuiteindelijk toetevoegen hoeveelheid bento- niet perkubieke meter. 5. Indien opeen werkdag deverwerkte hoeveelheid bentonietbepaaldviaweegbonnen of registratie kleinerofgelijk isaan 1,02 maal dehoeveelheid bepaalddooropmeten van het verdichte aantalkubieke meters,wordtdegewogen ofgeregistreerde hoeveelheid verrekend. 6. Indien opeen werkdag deverwerkte hoeveelheid bentonietbepaaldviaweegbonnen of registratie graterisdan 1,02 maal dehoeveelheid bepaalddooropmeten vanhet verdichte aantalkubieke meters,wordt1,02maal degewogen ofgeregistreerde hoeveelheid verrekend. Toelichting Bij het maken vanafspraken metdeleverancier enopdrachtgever moetdeafnemer errekening mee houden datbentoniet vannature eenbepaalde hoeveelheid vochtbevat. Inhet boven- staande voorstelwordtdanook uitgegaan vanhetverrekenen vanvochtig bentoniet. 21 Bijlage2(informatief) Betrouwbaarheidsinterval gemiddeldewaterdoorlatendheid n LOGV= De berekening vanhet90%-betrouwbaarheidsinterval voordegemiddelde waterdoorlatendheid verloopt als voigt. Eerst moet hetlogaritme vandefiltersnelheden wordenberekend endaarna hetgemiddelde ende standaarddeviatie vandeze waarden: f Jog (v.) i = 1 I 5= f (log (v,)- LOGV)2 i= 1 n- 1 waarin: v I n LOGV 5 is de meetwaarde vanmonster i; is het aantal monsters; is het gemiddelde vanlog(v); is de standaarddeviatie vanlog(v). De grenzen vanhet90%-betrouwbaarheidsinterval van LOGV moeten wordenberekend uit: LOGV"dec = LOGV - LOGV = LOGV- boven waarin: LOGV onder LOGV bovcn LOGV 5 n is de ondergrens vanhet90%-betrouwbaarheidsinterval vanhetgemiddelde van log(v); is de bovengrens vanhet90%-betrouwbaarheidsinterval vanhetgemiddelde van log(v); is het gemiddelde vanlog(v); is de Student's tbij een tweezijdige overschrijdingskans van 0,10; is de standaarddeviatie vanlog(v); is het aantal monsters. Voor dewaterdoorlatendheid wordthetgemiddelde enhet 90%-betrouwbaarheidsinterval hiervan berekend: v = 10 LOGV Vander = 10 LOGV onder Vuoven = 1 OLOGV boven waarin: LOGV V LOG Vander LOGVboven is de gemiddelde waterdoorlatendheid; is het gemiddelde vanlog(v); is de ondergrens vanhet90%-betrouwbaarheidsinterval vandegemiddelde waterdoorlatendheid; is de ondergrens vanhet90%-betrouwbaarheidsinterval voorhetgemiddelde van log(v); is de bovengrens vanhet90%-betrouwbaarheidsinterval voardegemiddelde waterdoorlatendheid; is de bovengrens vanhet90%-betrauwbaarheidsinterval vaorhetgemiddelde van lag(v). RekenvoorbeeJd LOGV = -9,57 5 = 0,62 n = 26 t o ,05:25 = 1,71 If = 10- 9,57 = 2,7 ?10 10 mjs LOGV = -9 57 -1 71 ?0,62 = -9 78 =? v = 10 9,78 = 17 ?10 10 mjs onder ', m 'onder ' LOG V = -957 + 171. 0,62 = -9 36 =? v = 10 9,36 = 44 ? 10 10 mjs boven' , ,,126 ' boven ' 22 Bijlage3 Proef A: PROEVEN (normatief) Waterabsorptievermogen vanbentoniet A.l Doelentoepasbaarheid Het waterabsorptievermogen moetworden bepaald inhet apparaat vanEnslin. Dehiermee bepaalde Enslin-waarde iseen kengetal voordemate vanhetwateropnemend vermogenvan bentoniet, ofeen andere zwellende kleisoort. A.2 Principe Voor hetbepalen vanhetwaterabsorptievermogen vanhetbentoniet moeteenhoeveelheid gedroogde bentonietopeen glasfilter wordengebracht. Hetglasfilter moetdooreenwater- gevulde U-vormige buisinverbinding staanmeteenhorizontaalliggende pipet,dieeveneens met water moetzijngevuld. Depipet moet opdezelfde hoogteliggenalshet glasfilter om capillaire zuigingofhet oppersen vanwater doorhetfilter tevoorkomen. Opdepipet moet de hoeveelheid waterworden afgelezen diedebentoniet absorbeert. A.3 Benodigdheden Apparatuur: analytischebalans,stoof(110 ± 5) °C, Enslin-apparaat voorzienvaneen glasfilter methardheid 3(G3-filter). Materiaal: droogschaaltjes, inweegschuitje,kortewaterpas. kwastje,schepje, kleine spatel, gevouwen gladdepapieren trechter. Grondstof: Ontluchtgedestilleerd water,ontlucht mengwater vrijvan zwevende en overige vastebestanddelen (gezeefdovereenzeef meteenmaaswijdte van 0,45 fJm). A.4 Voorbereiding Droog hetteonderzoeken monsterbentoniet gedurende tenminste 16uur bij(110 ± 5) °C tot constante massa.Weeg,indienhetvochtgehalte vandebentoniet moetworden bepaald, de massa vandeschaal (A), demassa vandeschaal methetnatte monster (B) endemassa van deschaal methetdroge monster (G). Bereken hieruithetvochtgehalte (w). Bewaar het resterende deelvanhetmonster. Voerdemassabepalingen uittot op0,1 gnauwkeurig. A.5 Uitvoering A.5.l Gereedmaken apparaat(ziefiguur Al) Plaats hetEnslin-apparaat ineen ruimte meteentemperatuur van(20 ± 2) °C en een relatieve luchtvochtigheid tussende50 en70 %.Stel hetapparaat waterpas. lorgervoor dat de pipet (6)horizontaalligt enhet glasfilter (5)ineen lijnligt met depipet (6).lieervoor het goed functioneren vanhetapparaat optoe dathetgehele apparaat volledigisgevuld met ontlucht gedestilleerd water,ermogen geenluchtbellen aanwezigzijn.Vuldepipet (6)via de glastrechter (1)met dedriewegkraan (2)inde positie A.Vul deU-vormige buis(3)via de glastrechter (1)met dedriewegkraan (2)inde positie B. Door dedriewegkraan (2)inde positie Cte zetten, kandeglasfilter-opzet wordenafgenomen, zander dathetapparaat leegloopt. Doordeglasfilter-opzet omgekeerdopde muis vande hand teplaatsen, kandeze metontlucht gedestilleerd waterworden gevuld. Met kraan (4)ingesloten stand,kandeglasfilter-opzet wordenomgedraaid, enopdevooraf gevulde U-vormige buis(3)worden gebracht. Doorhetopenen vankraan (4)zakt hetwater- niveau totaan hetglasfilter (5). let nahet sluiten vankraan (4)enmet eengevulde pipet(6) de driewegkraan (2)inde positie 0worden gezet.Hetapparaat isnu gereed voordemeting. A.5.2 A.6 Bepaling Enslin-waarde Weeg metdeanalytische balanscirca0,3gram gedroogde bentoniet(0)afinhet inweeg- schuitje, totop1mg nauwkeurig. Gebruikhetkwastje omhetinweegschuitje afte vegen. Gebruik hetgevouwen, gladdepapieren trechtertje omhetmonster ineen kegelvorm direct op het glasfilter tebrengen. Voorkomdatermonstermateriaal tegendeglaswand plakt. Lees na24 uur destand vanhetwater inde pipet (6)af,tot op0,005 mlnauwkeurig. Voer debepaling intweevoud uit. Berekening Bereken hetvochtgehalte in % (mjm) tenopzichte vandroog uit: w= B-G G-A .100 % 23 waarin: w ishet vochtgehalte, in % (mlm); A isde massa vandedroogschaal, ing; B isde massa vandedroogschaal enhet natmonstermateriaal, ing; C isde massa vandedroogschaal enhet droog monstermateriaal, ing. .100 % Bereken deEnslin-waarde na24 uur, in % (V 1m) enafgerond totop 10 %, uit: V 24 o EW = 24 waarin: EW24 V24 o is de Enslin-waarde na24 uur in, % (Vim); is de opgenomen hoeveelheid waterna24 uur, inml; is de ingewogen hoeveelheid bentoniet,ing. Bepaal degemiddelde waardevandetwee bepalingen. 6 1 glastrechter 2 driewegkraan 3 U-vormlge bUls 4 kraan 5 glasfll ter 6 pipet IIIlll[ """" """ Standen vandedriewegkraan 2 I glastrechter ~p,~,