CROW-CUR Aanbeveling 48: 2022
Procedures, criteria en beproevingsmethoden voor de toetsing van de specifieke geschiktheid van nieuwe cementen voor toepassing in beton en voor de gelijkwaardige prestatie van beton met vulstoffen

CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 Procedures, criteria en beproevingsmethoden voor de toetsing van de specifieke geschiktheid van nieuwe cementen voor toepassing in beton en voor de gelijkwaardige prestatie van beton met vulstoffen Derde, herziene uitgave Over CROW CROW bedenkt slimme en praktische oplossingen voor vraagstukken over infrastructuur, openbare ruimte, verkeer en vervoer in Nederland. Dat doen we samen met externe professionals die kennis met elkaar delen en toepasbaar maken voor de praktijk. CROW is een onafhankelijke kennisorganisatie zonder winstoogmerk die investeert in kennis voor nu en in de toekomst. Wij streven naar de beste oplossingen voor vraagstukken van beleid tot en met beheer in infrastructuur, openbare ruimte, verkeer en vervoer en werk en veiligheid. Bovendien zijn wij experts op het gebied van aanbesteden en contracteren. CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 Procedures, criteria en beproevingsmethoden voor de toetsing van de specieke geschiktheid van nieuwe cementen voor toepassing in beton en voor de gelijkwaardige prestatie van beton met vulstoen Derde, herziene uitgave CROW Postbus 37, 6710 BA Ede Telefoon (0318) 69 53 00 E-mail klantenservice@crow.nl Website w w w.crow.nl November 2022 ISBN: 978 90 6628 700 6 CROW en degenen die aan deze publicatie hebben mee - gewerkt, hebben de hierin opgenomen gegevens zorg - vuldig verzameld naar de laatste stand van wetenschap en techniek. Desondanks kunnen er onjuistheden in deze publicatie voorkomen. Gebruikers aanvaarden het risico daarvan. CROW sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publicatie hebben meegewerkt, iedere aansprake - lijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de gegevens. De inhoud van deze publicatie valt onder bescherming van de auteurswet. De auteursrechten berusten bij CROW. Deze CROW-CUR Aanbeveling bevat procedures, keuringscriteria en beproevingsmethoden benodigd voor het beoordelen van: 1 de geschiktheid van cement, dat voldoet aan NEN-EN 197-1, NEN-EN 197-5 of NEN-EN 14216, maar voor bepaalde milieuklasse(n) nog niet is toegestaan conform bijlage CC van NEN 8005; 2 de gelijkwaardige prestatie in beton, zoals beschreven in 5.2.5.3 van NEN-EN 206, van een combinatie van cement(en) met vulstof(fen), waarvan de aard van de vulstoen valt binnen de kaders van NEN-EN 197-1 of NEN-EN 197-5. Voor bindmiddelen of vulstoen die hier niet onder vallen, moet afzonderlijke regelgeving (norm of aanbeveling) worden opgesteld, waar deze Aanbeveling 48 geheel of gedeeltelijk onderdeel van kan uitmaken. Zie SBRCURnet Kennispaper 685.15 ?Beoordelingsmethodiek geschiktheid alternatieve grondstoen voor beton? en bijlage A daarvan. En voor de beoordeling van de circu - lariteit (voor het 2 e en 3 e leven hergebruik in beton) CROW-CUR Richtlijn 2:2021 ?Beoordelings- systematiek grondstoen op geschiktheid voor circulair beton?. Bovenstaande is weergegeven in een stroomschema dat snel overzicht en antwoord biedt op vragen. Woord vooraf Alternatief bindmiddel of vulstof voor beton conform N\fN-\fN 20\b Toetsing duurzaamhe\Nid volgens CROW-CUR Aanbeveling 48 Volg rocedure  ­RCURnet KP \b85.15 Instellen werkgroe voor ostellen CROW-CUR Aanbeveling Hoofdbestanddeel van cement conform N\fN-\fN 197-1 of N\fN-\fN 197-5? Geschikt voor toeassing in beton conform regelgeving? CROW-CUR Richtlijn 2:202\N1 '­eoordelingssystematiek grondstofen o geschiktheid voor circulair beton? Cement conform N\fN-\fN 197-1? N\fN-\fN 197-5 of N\fN-\fN 1421\b ? waarvan de seci?eke geschiktheid voor milieuklasse niet\N is vastgesteld in bijlage CC van N\fN 8005? \fvt. aanvullende testen o.b.v. criteria CROW-CUR Aanbeveling 48 ja nee maakt gebruik van N.­. ?it stroomschema is niet \Nvan toeassing o reeds voor een milieuklasse \Ntoegestane cementen in tabel CC van N\fN 8005. CROW-CUR Aanbeveling ostellen ­eoordelen: - ­etontechnologische eigenscha\Nen - Constructieve eigenschaen - ?evensduur - ?ilieubelasting - Circulariteit De eerste versie van CUR-Aanbeveling 48 is in 1999 gepubliceerd onder de titel ?Geschiktheids- onderzoek van nieuwe cementen voor toepassing in beton?. Het verschijnen van nieuwe Nationale en Europese normen was de aanleiding om CUR-Aan- beveling 48:1999 grondig te herzien in 2010. Tevens is toen van de gelegenheid gebruik gemaakt om in de herziene uitgave een nationale invulling te geven aan het concept voor de gelijkwaardige prestatie van beton, zoals gedenieerd in 5.2.5.3 van NEN-EN 206. De CUR-Aanbeveling 48:2010 is opgesteld door CUR-Voorschriftencommissie 87 ?Geschiktheidsonderzoek beton?. In afgelopen jaren zijn er ontwikkelingen geweest bij en heeft aanpassing plaats gevonden van NEN 8005. Hierop diende onderhavige aanbeveling te worden aangepast. Het gaat vooral om de verwijzingen naar vernieuwde NEN-EN normen en opname van een aantal inhoudelijke aspecten, zoals beproevingen, algemene versus specieke geschiktheid van cementen alsmede het op de markt brengen van nieuwe cementen. De herziene, derde versie is opgesteld door: Michel Boutz ? SGS INTRON (rapporteur) Marcel Bruin ? ENCI Ad van Leest ? CROW Alfred Memelink ? RWS-GPO Marc Ottel? ? Heijmans namens Bouwend Nederland Kees van der Plas ? De Hoop Terneuzen Edwin Vermeulen ? Betonhuis Martin Verweij ? Cementbouw Nico Vonk ? Ecocem Benelux. De uitgave van deze Aanbeveling is mede mogelijk gemaakt door een nanci?le bijdrage van Betonhuis en Rijkswaterstaat GPO. De inhoud van deze CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 is voorafgaand aan het verschijnen gedeeld met de leden van NEN-normcommissie 353 039 ?Beton?. De daaruit volgende reacties en commentaren zijn voor zover als noodzakelijk verwerkt in deze versie. Inhoud 1 Onderwerp 8 2 Toepassingsgebied 9 3 Termen en denities 9 4 Beoordelingswijze geschiktheid van cementen 12 4.1 Technologische en constructieve aspecten 12 4.2 Duurzaamheidsaspecten 12 4.3 Specieke geschiktheid van cement 12 5 Beoordelingswijze geschiktheid van cement-vulstof beton 14 5.1 Algemeen 14 5.2 Technologische en constructieve aspecten 14 5.3 Ontwikkeling druksterkte 14 5.4 Duurzaamheidsaspecten 14 5.5 Beoordeling gelijkwaardigheid van beton met vulstoen 15 6 Keuringscriteria 16 6.1 Systematiek 16 6.1.1 Duurzaamheidsaspecten 16 6.1.2 Ontwikkeling druksterkte 17 6.2 Monsterneming grondstoen en verdeling proefstukken over monsters 18 6.3 Carbonatatie 18 6.3.1 Beproevingsmethode 18 6.3.2 Samenstelling test- en referentiebeton 18 6.3.3 Keuringscriterium 18 6.3.4 Druksterkte als maat voor de weerstand tegen carbonatatie 19 6.4 Chloridepenetratie 20 6.4.1 Beproevingsmethode 20 6.4.2 Samenstelling test- en referentiebeton 20 6.4.3 Keuringscriterium 20 6.5 Vorstdooizoutbestandheid 20 6.5.1 Beproevingsmethode 20 6.5.2 Samenstelling test- en referentiebeton 20 6.5.3 Keuringscriterium 20 6.5.4 Aantonen geschiktheid op basis van luchtbelstructuur 20 6.6 Bestandheid tegen zeewater 21 6.6.1 Beproevingsmethode 21 6.6.2 Samenstelling test- en referentiemortel 21 6.6.3 Keuringscriterium 21 6.7 Bestandheid tegen sulfaten 21 6.7.1 Beproevingsmethode 21 6.7.2 Samenstelling test- en referentiemortel 22 6.7.3 Keuringscriterium 22 6.8 Ontwikkeling druksterkte 22 6.8.1 Beproevingsmethode 22 6.8.2 Samenstelling test- en referentiebeton 22 6.8.3 Keuringscriterium methode 1 22 6.8.4 Keuringscriterium methode 2 22 7 Beproevingsmethoden 23 7.1 Algemeen 23 7.2 Carbonatatie 23 7.2.1 Versnelde en langeduur beproeving 23 7.2.2 Samenstelling test- en referentiebeton 23 7.2.3 Langeduur beproeving 24 7.2.3.1 Beproevingsnorm 24 7.2.3.2 Vervaardiging en conditionering proefstukken 24 7.2.3.3 Proefuitvoering 24 7.2.4 Versnelde beproeving 25 7.2.4.1 Beproevingsnorm 25 7.2.4.2 Vervaarding en conditionering proefstukken 25 7.2.4.3 Proefuitvoering 25 7.2.5 Druksterkte als maat voor de carbonatatieweerstand 26 7.3 Chloridepenetratie 26 7.3.1 Versnelde en langeduur beproeving 26 7.3.2 Samenstelling test- en referentiebeton 26 7.3.3 Langeduur beproeving 27 7.3.3.1 Beproevingsnorm 27 7.3.3.2 Vervaardiging en conditionering proefstukken 27 7.3.3.3 Proefuitvoering 27 7.3.4 Versnelde beproeving 28 7.3.4.1 Beproevingsnorm 28 7.3.4.2 Vervaardiging en conditionering proefstukken 28 7.3.4.3 Proefuitvoering 28 7.4 Vorstdooizoutbestandheid 28 7.4.1 Samenstelling test- en referentiebeton 28 7.4.2 Vervaardiging en conditionering proefstukken 28 7.4.3 Proefuitvoering 29 7.5 Bestandheid tegen zeewater en sulfaten 29 7.5.1 Vervaardiging en conditionering proefstukken 29 7.5.2 Proefuitvoering 29 7.6 Ontwikkeling druksterkte 29 7.6.1 Samenstelling test- en referentiebeton 29 7.6.2 Vervaardiging en conditionering proefstukken 30 7.6.3 Proefuitvoering 30 8 Rapportage 31 Bijlagen A Referentiecementen in afhankelijkheid van de milieuklasse 33 B Te beproeven duurzaamheidsaspecten per milieuklasse 33 C Toelichting op de keuringsmethodiek voor geschiktheid/gelijkwaardige prestatie 34 C.1 Toelichting op de keuringscriteria zoals beschreven in hoofdstuk 6 34 C.2 Methodiek voor de keuring van druksterkte 35 C.3 Statistische verwerking van meetresultaten 36 D Korrelgrootteverdeling 37 E Bepaling van sulfaat- en zeewaterbestandheid 38 F Nederlandse vertaling NT BUILD 492 41 6 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 7 Deze CROW-CUR Aanbeveling beschrijft keuringscriteria, beproevingsmethoden en procedures voor het correct beoordelen van: 1 de geschiktheid van een cement, dat voldoet aan NEN-EN 197-1, NEN-EN 197-5 of NEN-EN 14216, maar nog niet is toegelaten voor bepaalde milieuklasse(n) conform bijlage CC van NEN 8005, ; 2 de gelijkwaardige prestatie in beton van een combinaties van ??n of meerdere specieke cementen met ??n of meerdere specifieke vulstoffen, waarvan de aard van de vulstoffen valt binnen de kaders van NEN-EN 197-1 of NEN-EN 197-5. Voor bindmiddelen of vulstoen die hier niet onder vallen, moet afzonderlijke regelgeving (norm of aanbeveling) worden opgesteld, waar deze Aanbeveling 48 geheel of gedeeltelijk onderdeel van kan uitmaken. Zie SBRCURnet Kennispaper 685.15 ?Beoordelingsmethodiek geschiktheid alternatieve grondstoen voor beton?. En voor de beoordeling van de circulariteit (voor het 2e en 3e leven hergebruik beton) CROW-CUR Richtlijn 2:2021 ?Beoordelingssystematiek grondstoen op geschiktheid voor circulair beton?. De beoordeling van zowel de geschiktheid van cement als de gelijkwaardige prestatie in beton van een cement-vulstofcombinatie vindt plaats op basis van de vergelijking met een referentiebeton op vijf duurzaamheidsaspecten. Hoofdstuk 4 geeft de te volgen procedure voor cement en hoofdstuk 5 voor de cement-vulstofcombinatie. In hoofdstuk 6 worden de keuringscriteria beschreven voor de vijf duurzaamheidsaspecten en in hoofdstuk 7 de beproevingsmethoden. Het referentiebeton wordt vervaardigd met een referentiecement uit bijlage A. Voor het aantonen van de specieke geschiktheid voor een bepaalde milieuklasse van een cement moet per duurzaamheidsaspect een referentiecement worden gekozen uit bijlage A. Hetzelfde geldt voor de gelijkwaardige prestatie van een cement-vulstofcombinatie. Bijlage B geeft aan welk duurzaamheidsaspect beproefd moet worden voor de verschillende milieuklassen. 1 Onderwerp Deze CROW-CUR Aanbeveling dient te worden toegepast in de volgende twee gevallen: 1 voor de beoordeling van de geschiktheid van een cement, dat voldoet aan NEN 3550, NEN-EN 197-1, NEN-EN 197-5 of NEN-EN 14216 en dat voor bepaalde milieuklasse(n) nog niet is toegela - ten conform bijlage CC van NEN 8005; 2 voor de beoordeling van de geschiktheid van een combinatie van ??n of meerdere specieke cementen met ??n of meerdere specieke anorganische vulstoen voor toepassing in beton. Als vulstoen komen in aanmerking de poedervormige hoofdbestanddelen van cement, zoals vermeld in NEN-EN 197-1 of NEN-EN 197-5, uitgezonderd portlandcementklinker. Voor vul - stoen die hier niet onder vallen, moet afzonderlijke regelgeving (via een norm of aanbeveling) worden opgesteld. Zie SBRCURnet Kennispaper 685.15 en CROW-CUR Richtlijn 2:2021. 2 Toepassingsgebied Toelichting NEN-EN 197-1 vermeldt als hoofdbestanddeel van cement: portlandcementklinker, gegranuleerde hoogovenslak, silica fume, natuurlijke puzzolanen, gebrande natuurlijke puzzolanen, siliciumrijke of calciumrijke vliegas, gebrande leisteen en kalksteen. NEN-EN 197-5 vermeldt aanvullend als hoofdbestanddeel dolomitische kalksteen. Hoofdstuk 3 ? Termen en denities 9 Cementsoort Als cementsoorten worden aangeduid, hetgeen is weer gegeven in kolom 2 van tabel 1 uit NEN-EN 197-1 en in kolom 3 van tabel 1 uit NEN-EN 197-5. De verschillende aanduidingen (totaal 32 producten) in deze kolommen worden beschouwd als verschillende cementsoorten. Specifiek cement Cement, waarvan nauwkeurig omschreven is: de producent, de productielocatie, de cementsoort en de sterkteklasse, eventueel aangevuld met een door de producent toegekende codering indien vanuit ??n locatie twee of meer cementen geleverd worden, die onderling identiek zijn met betrekking tot cementsoort en sterkteklasse. Vulstof Poedervormige grondstof, die voldoet aan de volgende eisen: -vermeld als hoofdbestanddeel van cement in NEN-EN 197-1 of NEN-EN 197-5 (uitgezonderd portlandcementklinker); -de fysische en chemische eigenschappen zijn duidelijk gedenieerd en vastgelegd; -beheersing van de kwaliteit moet aantoonbaar zijn; -voldoet aan de eisen uit de vigerende regelgeving voor de toepassing van de grondstof in beton. Specifieke vulstof Vulstof, zoals hierboven gedenieerd, waarvan nauwkeurig omschreven is: de producent, de productie locatie en de productiewijze. Cement-vulstofcombinatie Een combinatie van ??n of meerdere specieke cementen met ??n of meerdere specieke vulstoen. Bindmiddelgehalte Som van de hoeveelheid cement en vulstof (kg/m 3) in het testbeton, vervaardigd met een cement-vulstofcombinatie. Rivierzand en -grind Toeslagmateriaal, afkomstig uit rivierafzettingen, dat voldoet aan NEN-EN 12620 en NEN 5905. Voor het grind, dat toegepast wordt in het laboratoriumonderzoek, geldt aanvullend dat de waterabsorptie, gemeten volgens NEN-EN 1097-6 ten hoogste 1,0% ( m/m ) mag bedragen. 3 Termen en denities Toelichting Tot het toepassingsgebied van deze CROW-CUR Aanbeveling behoren alleen de hierboven genoemde vulstoen, waarvoor een Nederlandse productnorm, CROW-CUR Aanbeveling of beoordelingsrichtlijn, dan wel een Europese productnorm of een Europese goedkeuring (ETA), die speciek verwijst naar de toepassing in beton conform NEN-EN 206, beschikbaar is. 10 Referentiecement Cementsoort, toegestaan voor alle milieuklassen (met uitzondering van milieuklasse XA) volgens bijlage CC van NEN 8005. Het cement dient verder ten minste 5 jaar op de Nederlandse markt in beton toegepast te zijn en aantoonbaar te voldoen aan NEN-EN 197-1. Onderstaand de cementsoorten die volgens deze bijlage toegestaan zijn voor alle milieuklassen (met uitzondering van milieuklasse XA): -CEM I (Portlandcement) -CEM II/A-S en CEM II/B-S (Portlandslakcementen) -CEM II/A-V en CEM II/B-V (Portlandvliegascementen) -CEM II/A-T (Portlandleisteencement) -CEM II/A-LL (Portlandkalksteencement) -CEM III/A en CEM III/B (Hoogovencementen) Referentiebeton Beton dat voldoet aan NEN-EN 206+NEN 8005, vervaardigd uit rivierzand en -grind, water, eventueel hulpstof en een referentiecement (zie hierboven). De chlorideklasse is Cl 0,20 en de samenstelling van dit beton voldoet aan de eisen van tabel D van NEN 8005 voor de van toepassing zijnde milieuklasse. Referentiemortel Mortel vervaardigd conform NEN-EN 196-1 met referentiecement. Te beoordelen cement Cement, dat voldoet aan NEN-EN 197-1, NEN-EN 197-5 of NEN-EN 14216, maar waarvan de toepassing in bepaalde milieuklassen nog niet is toegestaan volgens NEN 8005 bijlage CC. De cementsoort, de sterkteklasse, de producent en de productielocatie worden vastgelegd. Testbeton Beton vervaardigd met het te beoordelen cement of een cement-vulstofcombinatie, waarvan de gelijkwaardigheid met het referentiebeton moet worden aangetoond. Met uitzondering van het bindmiddel zijn de aard van de overige grondstoen identiek aan die van het referentie beton. Testmortel Mortel vervaardigd conform NEN-EN 196-1 met het te beoordelen cement of een cement-vulstof - combinatie, waarvan de gelijkwaardigheid met de referentiemortel moet worden aangetoond. Algemene geschiktheid van cement voor toepassing in beton De algemene geschiktheid voor toepassing in beton is vastgesteld voor cementen zoals vermeld in paragraaf 5.1.2 (1) van EN 206. Dit betreft cement, dat voldoet aan NEN-EN 197-1. Conform NEN 8005 is de algemene geschiktheid in Nederland ook vastgesteld voor cementen, die voldoen aan NEN-EN 197-5, NEN 3550 of NEN-EN 14216. Cement, waarvan de algemene geschiktheid vol - gens paragraaf 5.1.1 (2) van EN 206 is vastgesteld middels een ETA, dienen getoetst te worden conform deze CROW-CUR Aanbeveling 48. Specifieke geschiktheid van te beoordelen cement voor toepassing in beton Het te beoordelen cement wordt beoordeeld als geschikt voor toepassing in beton conform NEN-EN 206 en NEN 8005 in een bepaalde milieuklasse, indien de duurzaamheid van het beton vervaardigd met dit cement conform de aanwijzingen in deze CROW-CUR Aanbeveling, voldoet aan de in deze CROW-CUR Aanbeveling gestelde criteria voor die milieuklasse. Deze CROW-CUR Aanbeveling doet geen uitspraak over de vraag of het cement al dan niet de voorkeur verdient boven andere cementen voor toepassing in een bepaalde milieuklasse. CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 Hoofdstuk 3 ? Termen en denities 11 Gelijkwaardigheid van beton Indien de conform deze CROW-CUR Aanbeveling te toetsen duurzaamheidsaspecten van het testbeton minimaal gelijk zijn aan het referentiebeton, dan is sprake van gelijkwaardigheid van het testbeton met het referentiebeton met betrekking tot deze duurzaamheidsaspecten. Specifieke geschiktheid beton voor toepassing in een bepaalde milieuklasse Beton wordt geacht geschikt te zijn voor toepassing in een bepaalde milieuklasse, indien het vol - doet aan de eisen uit NEN-EN 206+NEN 8005 voor deze milieuklasse. Indien voor het testbeton is aangetoond, op een wijze zoals voorgeschreven in deze CROW-CUR Aanbeveling, dat het gelijk - waardig is aan een referentiebeton, waarvan de samenstelling voldoet aan eisen uit NEN-EN 206 en NEN 8005 voor een specieke milieuklasse, dan wordt dit beton eveneens geacht geschikt te zijn voor toepassing in deze milieuklasse. Monster Hoeveelheid grondstof, die als homogeen te beschouwen en representatief is en die ingezet wordt voor het onderzoek. Proefstuk Vormgegeven materiaal (beton, mortel), waarvan de dimensies en de vervaardigingswijze voldoen aan de gehanteerde beproevingsnorm en dat in de proefopstelling wordt geplaatst. Duurzaamheid In deze Aanbeveling wordt onder duurzaamheid de technische levensduur van beton bedoeld. 4.1 Technologische en constructieve aspecten Om de specieke geschiktheid van het te beoordelen cement voor toepassing in beton in een bepaalde milieuklasse aan te tonen is geen onderzoek vereist naar de betontechnologische aspecten van betonspecie en constructieve aspecten van beton vervaardigd met dit cement. De beoordeling is gebaseerd op de voor de milieuklasse relevante duurzaamheidsaspecten (zie 4.2). 4.2 Duurzaamheidsaspecten Voor het vaststellen van de specieke geschiktheid van het te beoordelen cement voor toepassing in beton in een bepaalde milieuklasse, moeten afhankelijk van de milieuklasse ??n of meer van de volgende duurzaamheidsaspecten worden beoordeeld: -weerstand tegen carbonatatie; -weerstand tegen chloridepenetratie; -vorstdooizoutbestandheid; -bestandheid tegen zeewater; -bestandheid tegen sulfaten. Bijlage B geeft per milieuklasse aan welke duurzaamheidsaspecten beoordeeld dienen te worden. De procedure en keuringscriteria voor de beoordeling worden in hoofdstuk 6 beschreven. Het duurzaamheidsaspect alkali-silica reactie wordt niet behandeld in deze CROW-CUR Aanbeveling. 4.3 Specieke geschiktheid van cement Voor het toetsen van de specieke geschiktheid van het te beoordelen cement voor toepassing in beton conform NEN-EN 206+NEN 8005 in een bepaalde milieuklasse, dient de aanvrager de voor deze milieuklasse relevante duurzaamheidsaspecten (zie bijlage B) van het te beoordelen cement te vergelijken met een referentiecement, dat vaak in deze milieuklasse wordt toegepast (zie bijlage A). De specieke geschiktheid van het te beoordelen cement voor toepassing in een bepaalde milieuklasse is aangetoond als het daarmee vervaardigde beton op elk van de relevante duur - 4 Beoordelingswijze geschiktheid van cementen Toelichting Alle in NEN-EN 197-1, NEN-EN 197-5 en NEN-EN 14216 opgenomen cementsoorten hebben, binnen zekere marges, een vergelijkbare invloed op de constructieve eigenschappen van beton. Ook de cementsoorten waarvan de algemene geschiktheid is vastgesteld vertonen verschillen in bijvoorbeeld sterkteontwikkeling, verhouding druksterkte/splijttreksterkte, krimp en kruip. Deze verschillen hebben echter geen consequenties voor de constructieve rekenregels voor beton, zoals die zijn vastgelegd in NEN-EN 1992-1-1 (Eurocode 2). Conform NEN-EN 206 is voor cementen, die voldoen aan de NEN-EN 197-1, de algemene geschiktheid vastgesteld. Nader onderzoek naar de betontechnologische aspecten van te beoordelen cementen is dan ook niet noodzakelijk. De samenstelling van bijzondere cementen conform NEN-EN 197-5 en NEN-EN 14216 wijkt niet sterk af van NEN-EN 197-1. Ook in dit geval is er dus geen noodzaak tot aanvullend onderzoek naar de betontechno - logische aspecten. Toelichting CUR-Aanbeveling 89 formuleert maatregelen ter voorkoming van betonschade door alkali- silicareactie (ASR). Hierin wordt aangegeven welke cementen en cement-vulstof - combinaties een preventieve werking m.b.t. ASR hebben en aan welke eisen deze cementen, c.q. cement-vulstofcombinaties moeten voldoen. ASR maakt derhalve geen onderdeel uit van de geschiktheidsbeoordeling van cement in deze CROW-CUR Aanbeveling. 12 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 zaamheidsaspecten voldoet aan de eisen vermeld in hoofdstuk 6 van deze CROW-CUR Aan beveling. Wanneer de specieke geschiktheid van het te beoordelen cement is aangetoond, geldt dit even - eens voor dezelfde cementsoort van dezelfde productielocatie in een hogere sterkteklasse. Hoofdstuk 4 ? Beoordelingswijze geschiktheid van cementen 13 5.1 Algemeen In dit hoofdstuk wordt de procedure beschreven voor het beoordelen van beton, vervaardigd met een combinatie van ??n of meerdere specieke vulstoen met ??n of meerdere specieke cementen, toegepast volgens het concept voor de gelijkwaardige prestatie van beton in het kader van 5.2.5.3 van NEN-EN 206. Voor zowel het cement als de vulstof moeten productieplaats en eigenschappen duidelijk gedenieerd en gedocumenteerd zijn. Het cement moet voldoen aan de eisen uit NEN-EN 197-1. De vulstof moet voldoen aan de denitie hiervan, zoals vermeld in hoofdstuk 3 van deze CROW-CUR Aanbeveling. 5.2 Technologische en constructieve aspecten Om de geschiktheid van het testbeton aan te tonen is geen onderzoek vereist naar de beton- technologische aspecten van betonspecie en constructieve aspecten van beton. De beoordeling is gebaseerd op (1) de ontwikkeling van de druksterkte (zie 5.3) en (2) de duurzaamheidsaspecten (zie 5.4). Het testbeton wordt geschikt bevonden als zowel aan de eis voor de druksterkte als aan de eis(en) voor de duurzaamheid wordt voldaan. 5.3 Ontwikkeling druksterkte Voor het vaststellen van de geschiktheid van het testbeton moet de ontwikkeling van de druksterkte beoordeeld worden. Voor de beoordeling mag gekozen worden uit de volgende twee methoden: 1 toetsing ten opzichte van een referentiebeton; 2 toetsing ten opzichte van vaste waarden. De procedure en keuringscriteria worden in hoofdstuk 6 beschreven. 5.4 Duurzaamheidsaspecten Afhankelijk van de milieuklasse moeten ??n of meer van de volgende duurzaamheidsaspecten worden beoordeeld: -weerstand tegen carbonatatie; -weerstand tegen chloridepenetratie; -vorstdooizoutbestandheid; -bestandheid tegen zeewater; -bestandheid tegen sulfaten. De procedure en keuringscriteria voor de beoordeling worden eveneens in hoofdstuk 6 beschreven. Het duurzaamheidsaspect alkali-silica reactie wordt niet behandeld in deze CROW-CUR Aanbeveling (zie toelichting in 4.2) 5 Beoordelingswijze geschiktheid van cement-vulstof beton Toelichting De te beoordelen cement-vulstofcombinatie heeft een samenstelling, die vergelijkbaar is met een cementsoort van NEN-EN 197-1 en NEN-EN 197-5. Alle in NEN-EN 197-1 en NEN-EN 197-5 opgenomen cementsoorten hebben, binnen zekere marges, een vergelijkbare invloed op de constructieve eigenschappen van beton. Ook de zonder meer toegelaten cementsoorten vertonen verschillen in bijvoorbeeld sterkteontwikkeling, verhouding druksterkte/splijttreksterkte, krimp en kruip. Deze verschillen hebben echter geen consequenties voor de constructieve rekenregels voor beton, zoals die zijn vastgelegd in NEN-EN 1992-1-1 (Eurocode 2). Voor cementen, die voldoen aan NEN-EN 197-1 en NEN-EN 197-5, is conform NEN-EN 206 de geschiktheid in algemene zin aangetoond. Nader onderzoek naar de betontechnologische aspecten voor cement-vulstofcombinaties, waarvan de samenstelling voldoet aan NEN-EN 197-1 en NEN-EN 197-5 is dan ook niet noodzakelijk. 14 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 5.5 Beoordeling gelijkwaardigheid van beton met vulstoen Het referentiebeton dient: -te voldoen aan de eisen uit NEN 8005 voor de van toepassing zijnde milieuklasse; - vervaardigd te zijn met een referentiecement behorend bij de van toepassing zijnde milieuklasse overeenkomstig bijlage A. De aanvrager mag ??n of meerdere referentiecementen uit bijlage A kiezen voor de beproeving van de verschillende duurzaamheidsaspecten aan het referentiebeton. De samenstelling van het testbeton dient te voldoen aan de volgende eisen: -het klinkergehalte van de combinatie van portlandcement met hoogovenslak moet ten minste gelijk zijn aan 20% ( m/m ), voor de overige cement-vulstofcombinaties geldt een minimaal klinker gehalte van 25% ( m/m ); -het kalksteengehalte van de cement-vulstofcombinatie van: -portlandcement met kalksteenmeel mag niet hoger zijn dan 35% ( m/m ); - portlandcement met gemalen gegranuleerd hoogovenslak en kalksteenmeel mag niet hoger zijn dan 20%, uitgezonderd X0 en XC1; -het bindmiddelgehalte moet ten minste gelijk zijn aan het minimale cementgehalte voor de desbetreende milieuklasse conform NEN 8005; -de massaverhouding water/(cement+vulstof) mag niet hoger zijn dan maximale water-cement - factor voor de desbetreende milieuklasse conform NEN 8005. De gehaltes klinker en/of vulstof van een cement-vulstofcombinatie moeten worden berekend volgens de in NEN-EN 197-1 gehanteerde methode voor de gehaltes van hoofd- en neven- bestanddelen van cement. Alleen die duurzaamheidsaspecten, die relevant zijn voor de van toepassing zijnde milieuklasse (zie bijlage B) moeten worden beproefd. In hoofdstuk 7 wordt per duurzaamheidsaspect voor een combinatie van cement met poeder - koolvliegas en/of hoogovenslak ??n betonsamenstelling voorgeschreven met een bepaald bindmiddelgehalte. Bij toelating tot een bepaalde milieuklasse op basis van de hier beschreven keuring, mag echter voor toepassing van de cement-vulstofcombinatie het in NEN 8005 in afhankelijkheid van de milieu klasse voorgeschreven minimale bindmiddelgehalte worden toegepast. Toelichting De bestandheid tegen vorstdooiwisselingen zonder dooizouten (milieuklassen XF1 en XF3) hoeft niet te worden beproefd. Deze vorm van schade komt relatief weinig voor in Nederland mits voldaan wordt aan de eisen van NEN 8005 met betrekking tot de beton- samenstelling en de gegeven adviezen. Het testbeton is geschikt voor toepassing in een bepaalde milieu - klasse als het op elk van de voor de desbetreende milieuklasse relevante duurzaamheidsaspecten (zie bijlage B) voldoet aan de eisen in hoofdstuk 6 van deze CROW-CUR Aanbeveling. Een toepassing in een andere milieuklasse dan waarvoor de toetsing is uitgevoerd, is niet toegestaan. Voor milieuklasse XA geldt dat alleen indien het beton wordt blootgesteld aan grondwater met sulfaat - gehaltes > 600 mg/l SO 42? of grond met > 3000 mg/kg SO 42? een beproeving van het duurzaamheidsaspect sulfaatbestandheid verplicht is. In alle andere gevallen is toepassing in milieuklasse XA toegestaan zonder aanvullende beproevingen. Toelichting In bijlage B worden vijf milieuklassen onder - scheiden op basis van het risico op aantasting van de wapening of het beton (XC, XD, XS, XF en XA). Een verdere onderverdeling van deze milieuklassen vindt plaats in NEN-EN 206 op basis van het milieu (vochtconditie, dooizouten, agressiviteit). Met uitzondering van milieuklasse XA is de cement-vulstofcombinatie na aangetoonde gelijkwaardigheid van het voor de milieu - klasse relevante duurzaamheidsaspect toe - gelaten voor alle subklassen. Dit wordt in hoofdstuk 6 bij elk duurzaamheidsaspect weergegeven. Hoofdstuk 5 ? Beoordelingswijze geschiktheid van cement-vulstof beton 15 6.1 Systematiek 6.1.1 Duurzaamheidsaspecten Zowel voor de geschiktheid van cement (hoofdstuk 4) als voor de geschiktheid van beton vervaardigd met een cement-vulstofcombinatie (hoofdstuk 5) vindt de beoordeling voor de duurzaamheidsaspecten carbonatatie, chloridepenetratie en vorstdooizoutbestandheid plaats door de resultaten van een testbeton te vergelijken met de resultaten van een referentiebeton. Voor de beoordeling van de bestandheid tegen zeewater en sulfaten, moet de vergelijking plaatsvinden op basis van een referentiemortel vervaardigd met een referentiecement en een mortel vervaardigd met het te beoordelen cement, c.q. de cement-vulstofcombinatie. De keuring vindt voor alle duurzaamheidsaspecten plaats op basis van een vergelijking van n monsters en de daaruit conform hoofdstuk 7 vervaardigde proefstukken. Goed- dan wel afkeur volgt daarna op basis van het bij deze monsters gevonden verschil tussen het testbeton en het referentiebeton. De daarbij geldende grenswaarde is gebaseerd op het navolgende principe. Voor ieder duurzaamheidsaspect is een relatief kwaliteitsverschil d gedenieerd, dat niet meer toelaatbaar wordt geacht. Met andere woorden een toetsing van een testbeton, waarvan de gemiddelde kwaliteit d% slechter is dan van het referentiebeton moet met grote kans tot afkeur van het testbeton leiden. Tabel 1 geeft voor ieder duurzaamheidsaspect j het procentuele verschil dj, waarbij het testbeton met 90% waarschijnlijkheid moet worden afgekeurd. Tabel 1. Grenswaarden voor beoordelen gelijkwaardigheid op populatieniveau Duurzaamheidsaspect j Procentueel verschil dj dat met 90% waarschijnlijkheid moet worden afgekeurd Carbonatatie +30 Chloridepenetratie +30 Vorstdooizoutbestandheid +30 Bestandheid tegen zeewater +40 Bestandheid tegen sulfaat +40 Het criterium bij de toetsing is voor elk duurzaamheidsaspect gebaseerd op de vergelijking van het gemiddelde testresultaat mr van de beproeving van dit duurzaamheidsaspect bij de n monsters van het referentiebeton en het gemiddelde testresultaat mt voor n monsters van het testbeton: (1) waarbij (2) Waarin: Tj is de toetsingsgrootheid voor het duurzaamheidsaspect j sr is de standaarddeviatie van de per monster gemiddelde waardes van het referentiebeton st is de standaarddeviatie van de per monster gemiddelde waardes van het testbeton dj is de d-waarde behorende bij het duurzaamheidsaspect j zoals vermeld in tabel 1 De overige symbolen in de vergelijkingen (1) en (2) hebben hun hierboven gedenieerde betekenis. Voor goedkeur moet Tj groter zijn dan de in tabel 2 aangegeven grenswaarde. T m sn d m s s s 1 0,01 j r j t t 2 2 r2 = + ( ) d 1 0,01j + ( ) 6 Keuringscriteria 16 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 Tabel 2. Grenswaarde voor toetsingsgrootheid Tj als functie van het aantal monsters ( n). Aantal monsters ( n) Grenswaarde 3 1,533 4 1,440 5 1,397 6 1,372 7 1,356 8 1,345 9 1,337 10 1,330 11 1,325 12 1,321 In bijlage C wordt een toelichting gegeven op deze wijze van toetsen. In de volgende paragraaf worden de monstername en de bepaling van het aantal proefstukken per monster beschreven. 6.1.2 Ontwikkeling druksterkte Voor de beoordeling van de geschiktheid van beton vervaardigd met een cement-vulstof - combinatie moet de ontwikkeling van de druksterkte worden beoordeeld (hoofdstuk 5). De systematiek voor de toetsing ten opzichte van een referentiebeton is dezelfde als voor de keuring van de duurzaamheidsaspecten (zie 6.1.1). Ook hier vindt keuring plaats op basis van een vergelijking van n monsters en de daaruit conform hoofdstuk 7 vervaardigde proefstukken. Goed- dan wel afkeur volgt daarna op basis van het bij deze monsters gevonden verschil tussen het testbeton en het referentiebeton. Het procentuele verschil d waarbij het testbeton met 90% waarschijnlijkheid moet worden afgekeurd, bedraagt -30% voor de druksterkte. De toetsingsgrootheid T voor de druksterkte wordt dan als volgt berekend: (3) waarbij (4) Voor goedkeur moet Tj groter zijn dan de in tabel 2 aangegeven grenswaarde. De systematiek voor de toetsing ten opzichte van vaste waarden is dezelfde als voor de keuring van de druksterkte als maat voor de weerstand tegen carbonatatie, zoals beschreven in 6.3.4. / s n s m r mr T snd m 1 0,01 0,7 0,7 j j t mt = + ( ) ss s t 2 2 2 st2 r2 r2 d 1 0,01j + ( ) Hoofdstuk 6 ? Keuringscriteria 17 6.2 Monsterneming grondstoen en verdeling proefstukken over monsters De monsters cement en vulstof dienen zodanig genomen te worden, dat hiermee een re?el beeld van de spreiding in de eigenschappen wordt verkregen. Daarbij worden onderstaande richtlijnen gehanteerd om aan bovenstaand uitgangspunt te voldoen. De benodigde cementen en/of vulstoen dienen door een onafhankelijke instantie bemonsterd te worden. Alle monsters dienen aantoonbaar van verschillende productiecharges afkomstig te zijn. Het aantal te nemen monsters n van elke grondstof mag door de aanvrager per duurzaamheids - aspect vastgesteld worden met een minimum van 3. Wel moet voor ieder aspect het aantal monsters voor het referentiebeton gelijk zijn aan dat voor het testbeton. De te bemonsteren grondstoen zijn voor de beoordeling van: -de geschiktheid van cement: het te beoordelen cement en het/de conform 4.3 en 4.4 gekozen referentiecement(en); -de geschiktheid van beton met vulstoen in cement-vulstofbeton: het/de cement(en) en de vul - stof(fen) van de cementvulstofcombinatie en het/de conform 5.4 gekozen referentiecement(en). Het aantal proefstukken p per monster mag door de aanvrager worden bepaald, met dien verstande dat per duurzaamheidsaspect: -voor alle monsters een zelfde aantal proefstukken moet worden genomen; -het aantal proefstukken per monster ten minste gelijk moet zijn aan het minimale aantal uit de van toepassing zijnde beproevingsnorm (zie hoofdstuk 7). Per monster wordt het gemiddelde van de meetwaarden van alle daaruit gemaakte proefstukken als meetwaarde voor dat monster beschouwd. Deze meetwaarden per monster worden gebruikt in de toetsingen zoals beschreven in de volgende paragrafen (zie ook bijlage C). 6.3 Carbonatatie De gelijkwaardigheid met betrekking tot de weerstand tegen carbonatatie moet worden aange - toond conform de procedure vermeld in 6.3.1 t/m 6.3.3. Hiervan uitgezonderd is de combinatie portland en/of hoogovencement met poederkoolvliegas, waarvoor de gelijkwaardigheid ook indirect mag worden aangetoond conform 6.3.4. 6.3.1 Beproevingsmethode De beproevingsmethode wordt beschreven in 7.2. 6.3.2 Samenstelling test- en referentiebeton De samenstelling van het test- en referentiebeton worden beschreven in 7.2. 6.3.3 Keuringscriterium Het criterium voor de weerstand tegen carbonatatie is gebaseerd op de vergelijking van het gemiddelde mr van de carbonatatiediepte van de n monsters van het referentiebeton en het gemiddelde mt van de carbonatatiediepte van de n monsters van het testbeton. De toetsing dient conform 6.1.1 uitgevoerd te worden, waarbij j = carbonatatie. Toelichting Op basis van jarenlang onderzoek is voor beton vervaardigd met portland- en/of hoogoven- cement en poederkoolvliegas de relatie tussen carbonatatieweerstand en druksterkte bekend (zie CUR-rapport 144). Voor andere cement-vulstofcombinaties zijn dergelijke relaties momenteel niet eenduidig vastgesteld. 18 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 Cement of cement-vulstofcombinaties, die voldoen aan dit of het in 6.3.4 vermelde keuringscrite - rium, mogen worden toegepast in beton in de milieuklassen XC1 t/m XC4, waarbij de water-bind - middelfactor (wbf) en het bindmiddelgehalte van het beton moeten voldoen aan de eisen hieraan uit NEN 8005. 6.3.4 Druksterkte als maat voor de weerstand tegen carbonatatie Voor de combinatie portland- en/of hoogovencement met poederkoolvliegas mag de gelijk- waardigheid met betrekking tot de weerstand tegen carbonatatie worden aangetoond door middel van beproeving van de druksterkte. Mengselsamenstelling en wijze van beproeving worden beschreven in 7.2.5. Druksterkte na 7 dagen verharden Het criterium voor de druksterkte van cement/poederkoolvliegasbeton na 7 dagen verharden is gebaseerd op een schatting van het percentage monsters waarvan de druksterkte beneden de limietwaarde voor de karakteristieke druksterkte ligt. De daarvoor gebruikte toetsingsgrootheid Td is; Td = m t ? k n ? st (3) Waarin: mt is het gemiddelde van de druksterkten van de n monsters st is de standaarddeviatie van diezelfde waarden kn is een van het aantal monsters afhankelijke constante zoals weergegeven in tabel 3. Voor goedkeur moet Td ten minste gelijk zijn aan 20,0 MPa. Indien aan bovenstaand criterium wordt voldaan, dan wordt geacht te zijn voldaan aan 6.3.3 van deze CROW-CUR Aanbeveling. Beproeving conform 6.3.1 en 6.3.2 hoeft dan niet te worden uitgevoerd. Tabel 3. Constante kn voor het berekenen van de toetsingsgrootheid Td Aantal monsters ( n) kn 3 2,23 4 1,69 5 1,46 6 1,32 9 1,11 12 1,00 18 0,896 36 0,773 De waarden van kn zijn zo gekozen, dat de kans op afkeur van het testbeton 90% is wanneer de werkelijke fractie monsters, waarvan de druksterkte kleiner is dan de grenswaarde (20 MPa), gelijk is aan 30%. Hoofdstuk 6 ? Keuringscriteria 19 6.4 Chloridepenetratie 6.4.1 Beproevingsmethode De beproevingsmethode wordt beschreven in 7.3. 6.4.2 Samenstelling test- en referentiebeton De samenstelling van het test- en referentiebeton wordt beschreven in 7.3. 6.4.3 Keuringscriterium Het criterium voor de chloridepenetratie is gebaseerd op de vergelijking van het gemiddelde mr van de diusieco?ci?nt van de n monsters van het referentiebeton en het gemiddelde mt van de n monsters van het testbeton. De toetsing dient conform 6.1.1 uitgevoerd te worden, waarbij j = chloridepenetratie. Cement of cement-vulstofcombinaties, die voldoen aan dit keuringscriterium, mogen worden toegepast in beton in de milieuklassen XD1 t/m XD3, waarbij de water-bindmiddelfactor en het bindmiddel gehalte van het beton moeten voldoen aan de eisen hieraan uit NEN 8005. De versnelde beproeving conform 7.3.4 (RCM-methode) mag bij een ouderdom van 28, 56, 91, 182 of 364 dagen uitgevoerd worden. Indien de versnelde beproeving op meerdere tijdstippen is uitgevoerd, dan moet de toetsing plaatsvinden op basis van de resultaten gemeten bij de hoogste ouderdom. Bij het gebruik van CEM II/B-V als referentiecement, moet de keuring plaatsvinden bij een ouder - dom van ten minste 91 dagen. Hiervan uitgezonderd is een combinatie van portlandcement met poederkoolvliegas, waarvoor het toegestaan is om de keuring uit te voeren bij een ouderdom van ten minste 28 dagen. 6.5 Vorstdooizoutbestandheid 6.5.1 Beproevingsmethode De beproevingsmethode wordt beschreven in 7.4. 6.5.2 Samenstelling test- en referentiebeton De samenstelling van het test- en referentiebeton wordt beschreven in 7.4. Een luchtbelvormer mag niet worden toegepast. 6.5.3 Keuringscriterium Het criterium voor de vorstdooizoutbestandheid is gebaseerd op de vergelijking van het gemiddelde mr van het massaverlies van de n monsters van het referentiebeton en het gemiddelde mt van de n monsters van het testbeton. De toetsing dient conform 6.1.1 uitgevoerd te worden, waarbij j = vorstdooizoutbestandheid. Cement of cement-vulstofcombinaties, die voldoen aan dit keuringscriterium, mogen worden toegepast in beton in de milieuklassen XF2 en XF4, waarbij de water-bindmiddelfactor en het bindmiddel gehalte van het beton moeten voldoen aan de eisen hieraan uit NEN 8005. Voor de milieuklassen XF1 en XF3 zijn geen duurzaamheidsproeven noodzakelijk (zie toelichting 5.5). 6.5.4 Aantonen geschiktheid op basis van luchtbelstructuur Indien niet wordt voldaan aan het in 6.5.3 vermelde keuringscriterium voor beton zonder luchtbel - vormer, dan mag een luchtbelvormer worden toegepast om een vorstdooizoutbestand beton op te leveren. De luchtbelstructuur van het beton met een wbf van 0,50 (XF4) en/of 0,55 (XF2), na toevoeging van een luchtbelvormer, moet dan voldoen aan de volgende eisen: -de gemiddelde waarde van de afstandsfactor bepaald aan n monsters moet  0,20 mm zijn; 20 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 -de gemiddelde waarde van het gehalte microlucht A300 bepaald aan n monsters moet ? 1,5% ( V/ V ) zijn ( A300 is het gehalte aan luchtbelletjes met een diameter < 300 ?m). De afstandsfactor en de A300 dienen bepaald te worden conform 7.4.4. Cement-vulstofcombinaties, die voldoen aan dit keuringscriterium mogen alleen worden toegepast in combinatie met de bij de keuring toegepaste luchtbelvormer (type, fabrikant) in de milieuklasse waarvoor de toetsing heeft plaatsgevonden. 6.6 Bestandheid tegen zeewater 6.6.1 Beproevingsmethode De beproevingsmethode wordt beschreven in 7.5. Beproeving vindt plaats aan proefstukken vervaardigd met mortel. 6.6.2 Samenstelling test- en referentiemortel Voor de vervaardiging van de proefstukken zijn een referentie- en een testmortel benodigd. De samenstelling van de mortels wordt beschreven in 7.5. 6.6.3 Keuringscriterium Het criterium voor de bestandheid tegen zeewater is gebaseerd op de vergelijking van het gemiddelde mr van de expansie van de n monsters van de referentiemortel en het gemiddelde mt van de n monsters van de testmortel na een expositieduur van 182, dan wel 364 dagen. De toetsing dient conform 6.1.1 uitgevoerd te worden, waarbij j = bestandheid tegen zeewater. Wanneer niet aan het keuringscriterium voldaan wordt bij een expositieduur van 182 dagen, kan de testmortel toch als zeewaterbestand worden aangemerkt, indien: 1 de expansie na 182 dagen ten hoogste 0,40 mm/m bedraagt ?n 2 de expansie over een periode van 91 dagen constant is. Rekening houdend met de meet - onnauwkeurigheid betekent dit, dat de expansie gedurende 91 dagen niet meer dan 0,05 mm/m mag toenemen. Cement-vulstofcombinaties, die voldoen aan dit keuringscriterium en het keuringscriterium voor chloridepenetratie, mogen worden toegepast in beton in de milieuklassen XS1 t/m XS3, waarbij de waterbindmiddelfactor en het bindmiddelgehalte van het beton moeten voldoen aan de eisen hieraan uit NEN 8005. 6.7 Bestandheid tegen sulfaten 6 . 7. 1 Beproevingsmethode De beproevingsmethode wordt beschreven in 7.5. Beproeving vindt plaats aan proefstukken vervaardigd met mortel. Toelichting De aan de afstandsfactor en de A 300 gestelde eisen zijn gebaseerd op de resultaten van een onderzoek, beschreven in het artikel ?Freeze-thaw and deicing salt resistance of concrete testing by the CDF method, CDF resistance limit and evaluation of precision?, M. Setzer, R. Auberg, Materials and Structures, 28, pp. 16-31 (1995). Hoofdstuk 6 ? Keuringscriteria 21 6 . 7. 2 Samenstelling test- en referentiemortel Voor de vervaardiging van de proefstukken zijn een referentie- en een testmortel benodigd. De samenstelling van de mortels wordt beschreven in 7.5. 6 . 7. 3 Keuringscriterium Het criterium voor de sulfaatbestandheid is gebaseerd op de vergelijking van het gemiddelde mr van de expansie van de n monsters van de referentiemortel en het gemiddelde mt van de n monsters van de testmortel na een expositieduur van 182, dan wel 364 dagen. De toetsing dient conform 6.1.1 uitgevoerd te worden, waarbij j = bestandheid tegen sulfaten. Indien niet aan dit keuringscriterium voldaan wordt, kan de testmortel toch als sulfaatbestand worden aangemerkt, indien: 1 de gemiddelde expansie van de n monsters na 182 dagen ten hoogste 0,40 mm/m bedraagt ?n 2 de expansie over een periode van 91 dagen constant is. Rekening houdend met de meet - onnauwkeurigheid betekent dit, dat de gemiddelde expansie van de n monsters gedurende 91dagen niet meer dan 0,05 mm/m mag toenemen. Cement of cement-vulstofcombinaties, die voldoen aan dit keuringscriterium, mogen worden toegepast in beton in de milieuklassen XA2 en XA3, in het geval dat het sulfaatgehalte van de grond, c.q. het grondwater leidt tot de indeling in deze milieuklassen. Zie verder 5.4. De water-bindmiddelfactor en het bindmiddelgehalte van het beton moeten voldoen aan de eisen hieraan uit NEN 8005. De bestandheid tegen de overige voor beton agressieve componenten, zoals genoemd in tabel 2 van NEN-EN 206, valt buiten het kader van deze CROW-CUR Aanbeveling. 6.8 Ontwikkeling druksterkte De ontwikkeling van de druksterkte wordt beoordeeld aan de hand van de beproeving van de kubusdruksterkte bij een ouderdom van 7 en 28 dagen. 6.8.1 Beproevingsmethode De beproevingsmethode wordt beschreven in 7.6. 6.8.2 Samenstelling test- en referentiebeton De samenstelling van het test- en referentiebeton wordt beschreven in 7.6. 6.8.3 Keuringscriterium methode 1 Bij de toetsing ten opzichte van een referentiebeton is het criterium gebaseerd op de vergelijking van het gemiddelde mr van de kubusdruksterkte van de n monsters van het referentiebeton en het gemid - delde mt van de n monsters van het testbeton. De toetsing dient conform 6.1.2 uitgevoerd te worden. 6.8.4 Keuringscriterium methode 2 Bij de toetsing ten opzichte van een vaste waarde is de systematiek dezelfde als in 6.3.4 beschreven. Voor goedkeur moet de toetsingsgrootheid Td na 7 of 28 dagen ten minste gelijk zijn aan de in tabel 4 vermelde grenswaardes. Tabel 4. Grenswaarden voor de druksterkte van proefmonsters Ouderdom Grenswaarde 7 dagen 20,0 N/mm² 28 dagen 33,0 N/mm² 22 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 7.1 Algemeen De beproeving van een duurzaamheidsaspect dient in principe voor test- en referentiebeton gelijktijdig uitgevoerd te worden. Door de beproeving gelijktijdig uit te voeren, wordt onnodige variatie vermeden. Als een aanvrager een aantal cementen en/of cement-vulstofcombinaties laat keuren en hierbij hetzelfde referentiebeton wordt gebruikt, dan hoeft het referentiebeton niet bij elke keuring opnieuw gemeten te worden. De testresultaten van het referentiebeton mogen in dat geval tot ??n jaar na aoop van de proef gebruikt worden bij de keuring. Voor de keuring van elk duurzaamheidsaspect geldt dat de ouderdom van het test- en referentie - beton gelijk dient te zijn. In dit hoofdstuk wordt de samenstelling van het test- en referentiebeton vastgelegd voor de beproeving van carbonatatie, chloridepenetratie, vorstdooizoutbestandheid en de ontwikkeling van de druksterkte. Voor deze aspecten zijn steeds twee of drie samenstellingen opgenomen (M1, M2, M3) voor test- en referentiebeton. Voor elk van deze vier aspecten moet beproeving plaats vinden aan test- en referentiebeton met: -samenstelling M1 voor de bepaling van de geschiktheid van cement of van een cement-vulstof - combinatie, -waarvan de vulstof gelijk is aan poederkoolvliegas, gegranuleerde hoogovenslak of een mengsel van beide vulstoen; -samenstelling M2 en M3 voor de bepaling van de geschiktheid van een cement-vulstof - combinatie, waarvan de vulstof niet gelijk is aan poederkoolvliegas, gegranuleerde hoogoven- slak of een mengsel hiervan. Voor de beoordeling van de bestandheid tegen zeewater en sulfaten vindt de vergelijking plaats op basis van een referentiemortel en een mortel vervaardigd met het te beoordelen cement dan wel de cement-vulstof combinatie. 7.2 Carbonatatie 7.2.1 Versnelde en langeduur beproeving De beproeving van de carbonatatie kan volgens twee methoden uitgevoerd worden: 1 langeduur beproeving bij een natuurlijk CO 2-gehalte (0,04% ( V/ V )) conform NEN-EN 12390-10:2019 of 2 versnelde beproeving bij een verhoogd CO 2-gehalte (3,0% ( V/ V )) conform NEN-EN 12390-12:2020. De keuze voor de beproevingsmethode mag door de aanvrager worden bepaald. Indien beide proeven uitgevoerd worden, dan is het resultaat van methode 1 (referentiemethode) maatgevend voor de keuring met betrekking tot de carbonatatieweerstand. 7.2.2 Samenstelling test- en referentiebeton Het referentiebeton moet worden vervaardigd met: -een water-bindmiddelfactor conform tabel 5; -een bindmiddelgehalte conform tabel 5; -een referentiecement, zoals gedenieerd in 4.3 en/of 4.4 voor cement, dan wel in 5.4 voor cement-vulstofcombinatie; -een grootste korrelafmeting van 22 mm; -een korrelgrootteverdeling 0/22 mm conform bijlage D; -een toeslagmateriaal bestaande uit riviergrind en -zand. 7 Beproevingsmethoden Hoofdstuk 7 ? Beproevingsmethoden 23 Tabel 5. Samenstelling test- en referentiebeton voor beproeving carbonatatie Samenstelling M1 M2 M3 Water-bindmiddelfactor [-] 0,55 0,50 0,65 Bindmiddelgehalte [kg/m 3] 300 300 260 De samenstelling van het testbeton moet gelijk zijn aan de samenstelling van het referentiebeton met uitzondering van het bindmiddel. De verwerkbaarheid van de betonspecie direct na het mengen moet overeenkomen met consistentieklasse S3 volgens tabel 3 van NEN-EN 206. Zo nodig moet een (super)plasticeerder worden toegepast. 7.2.3 Langeduur beproeving 7.2.3.1 Beproevingsnorm De langeduur beproeving van de weerstand tegen carbonatatie volgt NEN-EN 12390-10. Op de volgende punten wordt afgeweken van deze norm: 1 Het resultaat van de beproeving volgens NEN-EN 12390-10 is de carbonatatiesnelheid van beton in mm/ ?jaar . In afwijking hiervan wordt hier de gemiddelde carbonatatiediepte als resultaat gehanteerd. 2 De referentiemethode van NEN-EN 12390-10 schrijft een klimaatkast voor om expositie plaats te laten vinden bij een CO 2-gehalte van (0,040 ? 0,001)%V/V, een temperatuur van (20 ? 2)?C en een luchtvochtigheid van (65 ? 2)%. In afwijking hiervan is het toegestaan om de proefstukken te exposeren in een laboratoriumatmosfeer bij een temperatuur van (20 ? 2)?C en een lucht - vochtigheid van (65 ? 5)%. 7.2.3.2 Vervaardiging en conditionering proefstukken Bij de vervaardiging en conditionering van proefstukken zijn ?6.1 en ?6.2 van NEN-EN 12390-10 van toepassing. Per monster moet het door de aanvrager gekozen aantal proefstukken, met een minimum van 2, worden vervaardigd ter grootte van 100 x 100 x 400 mm 3. Ontkistingsmiddel mag niet of zo min mogelijk worden toegepast, omdat het gebruik hiervan de carbonatatiediepte kan be?nvloeden. Na ??n dag worden de proefstukken ontkist en opgeslagen bij 20 ?C en een relatieve luchtvochtigheid (RV) van  95% tot een ouderdom van 28 dagen. 7.2.3.3 Proefuitvoering Bij een ouderdom van 28 dagen worden de proefstukken ge?xposeerd in een laboratorium - atmosfeer bij een temperatuur van (20 ? 2) ?C en een relatieve luchtvochtigheid van (65 ? 5)% tot aan het moment van beproeven. Het CO 2-gehalte in de lucht moet aantoonbaar gelijk zijn aan 0,04 ? 0,02%V/V binnen de testduur. De carbonatatiediepte moet aan elk proefstuk worden bepaald op een ouderdom van 91 dagen op het verse breukvlak van een afgespleten plak volgens ?7 van NEN-EN 12390-10. Per zijde moet de carbonatatiediepte bepaald worden op drie posities gelijkmatig verdeeld over de lengte van de zijde. De diepte dient gemeten te worden met een nauwkeurigheid van 0,5 mm per positie. Het resultaat per proefstuk is het gemiddelde van de 12 meetwaarden. Het gemiddelde van alle proef - stukken is het testresultaat per mengsel. Toelichting In een laboratoriumatmosfeer worden de proefstukken blootgesteld aan het natuurlijke CO 2- gehalte in de lucht van (0,04 ? 0,02)% (V/V). 24 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 Indien op 91 dagen niet wordt voldaan aan het in 6.3 vermelde keuringscriterium, dan moet de bepaling opnieuw worden uitgevoerd op een ouderdom van 182 dagen. Indien op deze ouder - dom nog niet wordt voldaan aan voornoemd keuringscriterium, dan moet de bepaling opnieuw worden uitgevoerd op een ouderdom van 365 dagen. 7.2.4 Versnelde beproeving 7.2.4.1 Beproevingsnorm De versnelde beproeving van de weerstand tegen carbonatatie volgt NEN-EN 12390-12:2020. Het resultaat van de beproeving volgens deze norm is de carbonatatiesnelheid van beton in mm/ ?jaar . In afwijking hiervan wordt hier de gemiddelde carbonatatiediepte als resultaat gehanteerd. 7.2.4.2 Vervaarding en conditionering proefstukken Bij de vervaardiging en conditionering van proefstukken is ?6 van NEN-EN 12390-12 van toepassing. Per monster moet het door de aanvrager gekozen aantal proefstukken met een minimum van twee worden vervaardigd ter grootte van 100 x 100 x 400 mm 3. Ontkistingsmiddel mag niet of zo min mogelijk toegepast worden, omdat het gebruik hiervan de carbonatatiediepte kan be?nvloeden. Na ??n dag worden de proefstukken ontkist en in verzadigd kalkwater opgesla - gen bij een temperatuur van (20 ? 2) ?C. Bij een ouderdom van 28 dagen worden de proefstukken verwijderd uit het waterbad en onmiddellijk gedurende 14 dagen opgeslagen in een laboratorium - atmosfeer bij een temperatuur van (20 ? 2) ?C en een relatieve luchtvochtigheid van (65 ? 5)%. 7.2.4.3 Proefuitvoering Direct na het drogen worden de proefstukken gedurende maximaal 70 dagen ge?xposeerd in een klimaatkast bij een temperatuur van (20 ? 2) ?C, een relatieve luchtvochtigheid van (57 ? 3)% en een CO 2-gehalte van (3,0 ? 0,5)% ( V/V) tot aan het moment van beproeven. De carbonatatiediepte moet na 28 dagen expositie aan elk proefstuk worden bepaald op het verse breukvlak van een afgespleten plak volgens ?7 van NEN-EN 12390-12. Per ge?xposeerde zijde moet de carbonatatiediepte bepaald worden op drie posities gelijkmatig verdeeld over de lengte van de zijde. De diepte dient gemeten te worden met een nauwkeurigheid van 0,5 mm per positie. Het resultaat per proefstuk is het gemiddelde van de twaalf meetwaarden. Het gemiddelde van alle proefstukken is het testresultaat per mengsel. Indien op 28 dagen niet wordt voldaan aan het in 6.3 vermelde keuringscriterium, dan moet de bepaling opnieuw worden uitgevoerd na 70 dagen expositie. Toelichting Het gebruik van fenolftale?ne als indicatorvloeistof is de referentiemethode in NEN-EN 12390-10. Aanwijzingen voor veilig gebruik hiervan staan in norm vermeld. De norm staat het ook toe om alternatieve indicatorvloeistoen te gebruiken zoals bijv. thymolphtale?ne. Deze stof is niet opgenomen in REACH als gevaarlijk voor gezondheid en milieu. Fenolftale?ne is dat wel. Toelichting In NEN-EN 12390-12 wordt de carbonatatiediepte gemeten na 7, 28 en 70 dagen expositie. Op basis hiervan wordt de carbonatatiesnelheid berekend. In deze richtlijn wordt de gemiddelde carbonatatiediepte van het testbeton vergeleken met die van het referentiebeton. Na een exposi - tieduur van 7 dagen is de carbonatatie te laag om deze vergelijking goed uit te kunnen voeren. Hoofdstuk 7 ? Beproevingsmethoden 25 7. 2 . 5 Druksterkte als maat voor de carbonatatieweerstand Voor de combinatie portland- en/of hoogovencement met poederkoolvliegas mag de gelijk - waardigheid met betrekking tot carbonatatieweerstand worden aangetoond door middel van beproeving van de druksterkte. Het testbeton moet worden vervaardigd met: -een water-bindmiddelfactor van 0,55; -een bindmiddelgehalte van 300 kg/m 3; -toeslagmateriaal bestaande uit riviergrind en ?zand; -een grootste korrelafmeting van het toeslagmateriaal van 32 mm; -een korrelgrootteverdeling 0/32 mm conform bijlage D. De verwerkbaarheid van de betonspecie direct na het mengen moet overeenkomen met consistentie klasse S3 volgens tabel 3 van NEN-EN 206. Zo nodig moet een (super)plasticeerder worden toegepast. Per monster moet een door de aanvrager te kiezen aantal kubussen (met een minimum aantal van 1) worden vervaardigd en geconditioneerd conform NEN-EN 12390-2. Bij een ouderdom van 7 dagen moet de druksterkte van de kubussen worden beproefd conform NEN-EN 12390-3. 7.3 Chloridepenetratie 7.3.1 Versnelde en langeduur beproeving De beproeving van de chloridepenetratie kan volgens twee methoden uitgevoerd worden: 1 Langeduur beproeving met een onderdompelingsproef op basis van NEN-EN 12390-11 of 2 Versnelde beproeving met de Rapid Chloride Migration (RCM) test op basis van NT Build 492. De keuze voor de beproevingsmethode mag door de aanvrager worden bepaald. Indien beide proeven uitgevoerd worden, dan is het resultaat van methode 1 (referentiemethode) maatgevend voor de keuring met betrekking tot de weerstand tegen chloridepenetratie. In bijlage F wordt de Nederlandse vertaling van NT Build 492 gegeven. In deze vertaling zijn meerdere opmerkingen toegevoegd, die een toelichting geven op de proefuitvoering. 7.3.2 Samenstelling test- en referentiebeton Het referentiebeton moet worden vervaardigd met: -een water-bindmiddelfactor conform tabel 6; -een bindmiddelgehalte conform tabel 6; -een referentiecement, zoals gedenieerd in 4.3 en/of 4.4 voor cement, dan wel in 5.3 voor cement- vulstofcombinatie met uitzondering van CEM I met een C3A-gehalte van minder dan 7% ( m/m ); -een grootste korrelafmeting van 22 mm; -een korrelgrootteverdeling 0/22 mm conform bijlage D; -een toeslagmateriaal bestaande uit riviergrind en -zand. Tabel 6. Samenstelling test- en referentiebeton voor beproeving chloridepenetratie Samenstelling M1 M2 M3 Water-bindmiddelfactor [-] 0,45 0,45 0,55 Bindmiddelgehalte [kg/m 3] 340 340 300 De samenstelling van het testbeton moet gelijk zijn aan de samenstelling van het referentiebeton met uitzondering van het bindmiddel. De verwerkbaarheid van de betonspecie direct na het mengen moet overeenkomen met consistentieklasse S3 volgens tabel 3 NEN-EN 206. Zo nodig moet een (super)plasticeerder worden toegepast. 26 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 7.3.3 Langeduur beproeving 7.3.3.1 Beproevingsnorm De langeduur beproeving van de weerstand tegen chloridepenetratie volgt NEN-EN 12390-11. In deze norm worden 3 methoden beschreven voor de expositie van proefstukken aan een 3% NaCl-oplossing. Van deze 3 methoden is hier alleen onderdompeling (?immersion?) toegelaten. 7.3.3.2 Vervaardiging en conditionering proefstukken Bij de vervaardiging en conditionering van proefstukken is NEN-EN 12390-11 van toepassing. Per monster moet het door de aanvrager gekozen aantal kubussen met een minimum van drie worden vervaardigd met een riblengte van 150 mm. Na ??n dag verharding in de mal moeten de kubussen gedurende 90 dagen in verzadigd kalkwater worden bewaard bij een temperatuur van (20 ? 2) ?C. Vervolgens moeten van elke kubus 2 deelproefstukken vervaardigd worden door zagen conform ?6.1 van NEN-EN 12390-11. Een deelproefstuk (?proel proefstuk ?) wordt gebruikt voor de bepaling van het chlorideproel en het andere deelproefstuk (?initieel chloride proefstuk ?) voor de bepaling van het initieel chloride - gehalte. Aansluitend moeten de proel proefstukken onder vacu?m verzadigd worden conform ?6.2.1 van NEN-EN 12390-11. Binnen 24 u na einde waterverzadiging dienen alle vlakken van de proel proefstukken met uitzondering van het zaagvlak afgedicht te worden conform ?6.2.2 van NEN-EN 12390-11. 7.3.3.3 Proefuitvoering De proefstukken moeten gedurende 90 dagen worden ge?xposeerd in een 3,0% ( m/m ) NaCl- oplossing bij een temperatuur van (20 ? 2) ?C conform ?7 van NEN-EN 12390-11. Na 90 dagen expositie en binnen 2 uur na verwijderen van de proel proefstukken uit de NaCl-oplossing moeten tenminste 8 evenwijdige lagen verkregen worden door droog slijpen conform ?7.5 van NEN-EN 12390-11. Het gehalte in zuur oplosbaar chloride van het slijpstof dient bepaald te worden volgens NEN-EN 14629. Vervolgens moet voor elk proefstuk uit het gemeten chlorideproel de eectieve chloride- diusieco?ci?nt bepaald worden op de wijze, zoals beschreven in ?8 van NEN-EN 12390-11. Het initi?le chloridegehalte van het beton moet worden bepaald conform ?7.4 van NEN-EN 12390-11 aan het initieel chloride proefstuk, dat voorafgaand aan de expositie in de NaCl-oplossing van het proefstuk is afgezaagd. Het initieel chloridegehalte mag worden bepaald aan ??n enkel proefstuk per mengsel. Toelichting De minimale expositieduur bedraagt 28 dagen volgens NEN-EN 12390-11. Bij toepassing van type II vulstoen is het raadzaam om de expositieduur te verhogen om voldoende verharding te realiseren. Daarom wordt hier de expositieduur vastgelegd op 90 dagen, overeenkomstig de standaard waarde van de Europese norm. Het minimum aantal proefstukken bedraagt 2 volgens NEN-EN 12390-11. In verband met de relatief grote variatie van de chloride diusie- co?ci?nt wordt het minimum aantal proefstukken hier verhoogd naar drie. Hoofdstuk 7 ? Beproevingsmethoden 27 7.3.4 Versnelde beproeving 7.3.4.1 Beproevingsnorm De versnelde beproeving van de weerstand tegen chloridepenetratie volgt de NT Build 492. In bijlage F is een Nederlandse vertaling van de NT Build 492 opgenomen. 7.3.4.2 Vervaardiging en conditionering proefstukken Proefstukken moeten worden vervaardigd uit kubussen met riblengte 150 mm. Per samenstelling moet het door de aanvrager gekozen aantal proefstukken per monster met een minimum van 3 (zoals voorgeschreven in bijlage F) worden vervaardigd, waarbij elk proefstuk uit een andere kubus afkomstig is. Voor de vervaardiging van de kubussen is NEN-EN 12390-2 van toepassing. Na ??n dag verharding in de mal moeten de kubussen in verzadigd kalkwater worden opgeslagen bij een temperatuur van (20 ? 2) ?C. Voorafgaand aan de beproeving moeten de proefstukken vacu?m verzadigd worden op een wijze conform bijlage F. 7.3.4.3 Proefuitvoering De proefstukken moeten worden beproefd op een wijze zoals beschreven in hoofdstuk 6 van bijlage F. De proef dient te worden uitgevoerd bij een ouderdom van 28, 56, 91, 182 of 364 dagen, zulks te bepalen door de aanvrager. 7.4 Vorstdooizoutbestandheid 7.4.1 Samenstelling test- en referentiebeton Het referentiebeton moet worden vervaardigd met: -een water-bindmiddelfactor conform tabel 7 (zonder toevoeging van een luchtbelvormer); -een bindmiddelgehalte conform tabel 7; -een referentiecement, zoals gedenieerd in 4.3 en/of 4.4 voor cement, dan wel in 5.4 voor cement- vulstofcombinatie; -een grootste korrelafmeting van 22 mm; -een korrelgrootteverdeling 0/22 mm conform bijlage D; -een toeslagmateriaal bestaande uit riviergrind en -zand. Tabel 7. Samenstelling test- en referentiebeton voor beproeving vorstdooizoutbestandheid Samenstelling M1 M2 M3 Water-bindmiddelfactor [-] 0,45 0,45 ? Bindmiddelgehalte [kg/m 3] 340 340 ? De samenstelling van het testbeton moet gelijk zijn aan de samenstelling van het referentiebeton met uitzondering van het bindmiddel. De verwerkbaarheid van de betonspecie direct na het mengen moet overeenkomen met consistentieklasse S3 volgens tabel 3 van NEN-EN 206. Zo nodig moet een (super)plasticeerder worden toegepast. 7.4.2 Vervaardiging en conditionering proefstukken De vervaardiging en conditionering van het door de aanvrager gekozen aantal proefstukken per monster met een minimum van vijf dient uitgevoerd te worden zoals voorgeschreven in NVN-CEN/TS 12390-9 voor de CDF-test. 28 CROW-CUR Aanbeveling 48:2022 7.4.3 Proefuitvoering De vorstdooizoutbestandheid moet worden bepaald volgens de tot 14 vorstdooicycli ingekorte CDF-test, danwel de ?slab-methode?, beschreven in NVN-CEN/TS 12390-9. 7.4.4 Bepaling luchtbelstructuur In het geval dat 6.5.4 van toepassing is, wordt een luchtbelvormer toegepast om vorstdooizout - bestand beton te verkrijgen. Het testbeton moet worden vervaardigd met: -een water-bindmiddelfactor conform tabel 8; -een bindmiddelgehalte conform tabel 8; -een grootste korrelafmeting van 22 mm; -een korrelgrootteverdeling 0/22 mm conform bijlage D; -een toeslagmateriaal