CROW-CUR Aanbeveling 125: 2020
Maatregelen voor het beperken van biologische aangroei op beton

CROW-CUR Aanbeveling 125:2020 Maatregelen voor het beperken van biologische aangroei op beton CROW Postbus 37, 6710 BA Ede Telefoon (0318) 69 53 00 E-mail klantenservice@crow.nl Website w w w.crow.nl Februari 2021 ISBN: 978 90 6628 689 4 CROW en degenen die aan deze publicatie hebben mee - gewerkt, hebben de hierin opgenomen gegevens zorg - vuldig verzameld naar de laatste stand van wetenschap en techniek. Desondanks kunnen er onjuistheden in deze publicatie voorkomen. Gebruikers aanvaarden het risico daarvan. CROW sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publicatie hebben meegewerkt, iedere aansprake - lijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van de gegevens. De inhoud van deze publicatie valt onder bescherming van de auteurswet. De auteursrechten berusten bij CROW. Over CROW CROW bedenkt slimme en praktische oplossingen voor vraagstukken over infrastructuur, openbare ruimte, verkeer en vervoer in Nederland. Dat doen we samen met externe professionals die kennis met elkaar delen en toepasbaar maken voor de praktijk. CROW is een onafhankelijke kennisorganisatie zonder winstoogmerk die investeert in kennis voor nu en in de toekomst. Wij streven naar de beste oplossingen voor vraagstukken van beleid tot en met beheer in infrastructuur, openbare ruimte, verkeer en vervoer en werk en veiligheid. Bovendien zijn wij experts op het gebied van aanbesteden en contracteren. Afgelopen jaren heeft het ontstaan van biologische aangroei op beton de nodige aandacht gehad. Daaruit is gebleken dat een groot aantal factoren van invloed zijn op de mate waarin aangroei ontstaat en de snelheid waarmee dit gebeurt. Biologische aangroei kan, naast esthetische gevolgen, ook gevolgen hebben voor de duurzaamheid van het beton. Een recente publicatie met betrekking tot dit onderwerp is het CROW-CUR Rapport ' Verkennend onderzoek naar beton- aantasting in combinatie met mosaangroei'. In deze publicatie wordt uitgebreid ingegaan op de onderzoeken en ervaringen met dit verschijnsel en worden suggesties gedaan voor nadere acties, waaronder het verspreiden van kennis. Met deze CROW-CUR Aanbeveling zijn handvatten en aangroeiklassen vastgelegd voor het maken van afspraken om biologische aangroei te beperken. Dit door het introduceren van aangroeiklas - sen met daaraan gekoppelde maatregelen. Deze maatregelen liggen op het terrein van: het ont - werp van de constructie, de samenstelling van het beton, de uitvoering en nabehandeling. Ook wordt in deze CROW-CUR Aanbeveling ingegaan op maatregelen in de fase na de realisatie. Het gaat nadrukkelijk om het beperken van biologische aangroei. Geheel voorkomen is zelden mogelijk bij constructies buiten in weer en wind. Er wordt gewezen op initiatieven en projecten die juist als basis hebben alg- en mosgroei op beton te bevorderen en waarbij biologische aangroei dan ook een gewenst verschijnsel is. Bijvoorbeeld ter beperking van de opwarming in stedelijk gebied. Deze bedoelde alg- en mosgroei valt buiten de scope van deze CROW-CUR Aanbeveling. Deze CROW-CUR Aanbeveling kan worden gebruikt door allen die betrokken zijn bij het ontwerp, de uitvoering en het beheer van betonconstructies, zowel in het werk gestort als geprefabriceerd. Woord vooraf Deze CROW-CUR Aanbeveling kan worden gebruikt door allen die betrokken zijn bij het ontwerp, de uitvoering en het beheer van beton - constructies, zowel in het werk gestort als geprefabriceerd. Deze CROW-CUR Aanbeveling is opgesteld door CROW-werkgroep 'Maatregelen voor het beperken van biologische aangroei op beton'. Op moment van publicatie van deze Aanbeveling was deze werkgroep als volgt samengesteld: G. van der Wegen (Gert), SGS Intron, (voorzitter) C. van der Steen (Corné), TechnoConsult (rapporteur) J. van Breugel (José), Van den Bergh & Co A. Memelink (Alfred), RWS-GPO M. Ottelé (Marc), Heijmans C. Uittenbogaard (Chris), Sealteq E. Vermeulen (Edwin), Betonhuis M. Verweij (Martin), Cementbouw P. de Vries (Peter), ENCI E. van der Weij (Eelco), Volker Wessels Infra De begeleiding vanuit CROW werd verzorgd door A. van Leest (Ad). De uitgave van deze Aanbeveling is mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van: Betonhuis, Rijkswaterstaat-GPO, ProRail, Bouwend Nederland (BAM, Heijmans, Volker Wessels Infra). De inhoud van deze CROW-CUR Aanbeveling 125:2020 is voorafgaand aan het verschijnen, gedeeld met de leden van NEN-normcommissie 353 039 'Beton' en 351085 'Uitvoering van betonconstructies'. De daaruit volgende reacties en commentaren zijn voor zover als mogelijk verwerkt in deze aanbeveling. 1 Onderwerp en toepassingsgebied 4 1.1 Onderwerp 4 1.2 Toepassingsgebied 4 2 Termen en definities 6 3 Classificaties 6 4 Organisatie, afspraken 7 4.1 Projectspecificatie en/of werkplan 7 4.2 Startbespreking 7 5 Ontwerpaspecten, geometrie 8 5.1 Ontwerp 8 5.2 Textuur, structuur van het oppervlak 8 6 Materialen, samenstelling 9 7 Uitvoering 10 7.1 Uitvoeringsaspecten 10 7.2 Nabehandeling duur 10 7.3 Nabehandelen, materialen 10 7.3.1 Folie 10 7.3.2 Nabehandelingsmiddel (curing compound) 11 7.3.3 Nat houden 11 8 Beheer en onderhoud 12 9 Keuring en controle 13 10 Registratie 13 10.1 Vast te leggen gegevens 13 10.2 Bewaartermijn 13 11 Corrigerende maatregelen 14 Bijlagen 1 Samenvattend overzicht biologische aangroei beperkende maatregelen 15 2 Controlelijst projectspecificatie 16 3 Voorbeeld beheersmaatregel - nabehandelen 16 Inhoud Opmerking 1 Maatregelen om biologische aangroei op betonoppervlakken te beperken hebben ook een positief effect op betonaantasting in algemene zin (de technische levensduur). De dichtheid van de buitenhuid speelt bijvoorbeeld in beide situaties een belangrijke rol. Een dichte betonhuid beperkt de kans op biologische aangroei en verwering van de toplaag door weersinvloeden. De dichtheid van de betonhuid wordt beïnvloed door interne factoren (cementsteen samen- stelling) en externe factoren (carbonatatie, zorgvuldigheid en duur van nabehandeling). Opmerking 1 Het begroeien van beton met alg- en mos heeft zowel esthetische aspecten in zich als ook effect op de duurzaamheid van het beton en meer specifiek de betonhuid. In deze CROW-CUR Aanbeveling staat het beperken van biologische aangroei centraal. De hierin beschreven maat - regelen dragen dan ook bij aan de duurzaamheid van het beton in algemene zin. Opmerking 2 Ruwe oppervlakken hebben een grotere kans op biologische aangroei dan gladde oppervlak - ken. Deze ruwheid kan onderdeel zijn van het ontwerp maar ook ontstaan met verloop van tijd door verwering of een te agressieve reiniging van het beton nadat deze is vervuild of beklad met graffiti. Opmerking 2 Een combinatie van veel factoren beïnvloedt het ontstaan van biologische aangroei (zie figuur 1). Elke factor genoemd in figuur 1 draagt in meer of mindere mate bij aan het ontstaan van biologische aangroei. Ten minste moeten aanwezig zijn vocht en voedingsstoffen. 4 1.1 Onderwerp Deze CROW-CUR Aanbeveling gaat in op biologische aangroei op beton. Meer in het bijzonder de maatregelen die genomen kunnen worden om deze biologische aangroei te beperken. Er worden drie aangroeiklassen geïntroduceerd, met daaraan gekoppelde maatregelen die betrekking hebben op: het ontwerp, de materiaaltechnologie en de uitvoering. Ook wordt ingegaan op de fase beheer en onderhoud. 1.2 Toepassingsgebied Deze CROW-CUR Aanbeveling is van toepassing op alle betonconstructie (ter plaatse gestort en geprefabriceerd) waar de wens is biologische aangroei op beton in meer of mindere mate te beperken. 1 Onderwerp en toepassingsgebied CROW-CUR Aanbeveling 125:2020 Voldoende licht voor fotosynthese Ontbreken v\fn remmende stofen (schoner milie\b) N\btriënten \bit omgeving vi\f depositie Omgevingsf\fctoren Loc\ftiespecieke f\fctoren O2 en CO 2 Z\bre depositie C\frbon\ft\ftie door CO 2 indringing Verzuring via oppervlakte behandelingsproducten (antigrafti) en/of residu lossingsmiddel en curing Nutriënten via oppervlakte behandelingsproducten (antigrafti) en/of residu lossingsmiddel en curing Neersl\fg Z\b\brgr\f\fd s\bbstr\f\ft Mosgroei Ontbreken v\fn remmende stofen in s\bbstr\f\ft N\btriënten in/op s\bbstr\f\ft R\bwheid s\bbstr\f\ft Vochth\bisho\bding s\bbstr\f\ft 5 Figuur 1. Factoren van invloed op mosgroei [Bron: CROW-CUR Rapport C1008] 2 Termen en definities Opmerking De biologische aangroei die ontstaat wordt ook wel aangeduid als biofilm. Voor achtergronden wordt verwezen naar Stutech-rapport 35. Door al deze organismen wordt zuur (H +) en CO 2 uitgestoten, die de pH van het betonoppervlak verlagen en daardoor aantrekkelijker maken voor andere micro-organismen. Er is sprake van een zelfversterkend effect waardoor de hoeveelheid biofilm blijft toenemen. Opmerking Folie en water zijn ook manieren om beton na te behandelen maar zijn in deze CROW-CUR Aanbeveling niet als nabehandelingsmiddel aangeduid. 6 CROW-CUR Aanbeveling 125:2020 Op basis van de kans op biologische aangroei in de gebruiks fase wordt onderscheid gemaakt in drie klassen, A, B en C. Deze klassen zijn bedoeld als keuzecategorie om de kans op aangroei te verkleinen. Aangroeiklasse A: Geringe kans In aangroeiklasse A worden alle maatregelen genomen waarvan op basis van de huidige stand der techniek bekend is dat deze bijdragen aan het zo veel mogelijk beperken van biologische aangroei op beton. Aangroeiklasse B: Gematigde kans In aangroeiklasse B is de kans op biologische aangroei hoger in vergelijking met aangroeiklasse A maar naar verwachting nog altijd kleiner dan wanneer geen specifieke maatregelen worden genomen. Aangroeiklasse B maakt meer mogelijk, wat wenselijk kan zijn vanuit andere doelen, zoals milieu of duurzaamheid in een specifieke toepassing. Aangroeiklasse C: Vrije keuze Aangroeiklasse C maakt een vrije keuze mogelijk. In deze klasse moeten de specifieke maatregelen per aspect nog worden vastgelegd. Dit bijvoorbeeld door het benoemen van een maatregel uit aangroeiklasse A of B, dan wel door een eigen maatregel vast te leggen. 3 Classificaties Aspect ? Een onderdeel in het proces van het tot stand komen van een betonwerk. In deze CROW-CUR Aanbeveling worden onderscheiden: Ontwerp, textuur/structuur, materiaal c.q. samenstelling, uitvoering, duur nabehandeling, wijze van nabehandelen, beheer en onderhoud. Biologische aangroei ? Een afzetting op het beton in de vorm van (micro)organismen, zoals schimmels, bacteriën, algen en (korst)mossen. Cement ? Cement of combinatie van cement(en) en vulstof(fen) (NEN 8005). Nabehandelen ? Treffen van een maatregel gericht op het voorkomen van voortijdig, ongewenst uitdrogen van het beton. Nabehandelingsmiddel ? Een (enigszins) vloeibaar middel specifiek bedoeld om beton na te behandelen, ook wel curing-compound genoemd. 7 4.1 Projectspecificatie en/of werkplan In de projectspecificatie, moeten ten minste zijn vastgelegd: a. Op welke delen van het betonwerk deze CROW-CUR Aanbeveling van toepassing is. b. De aangroeiklasse die is beoogd en voor zover van toepassing welke klasse voor welke onder - delen of vlakken van de betonconstructie. Opmerking Indien wordt uitgegaan van aangroeiklasse C moeten per relevant geacht aspect de maat - regelen zijn vast gelegd. c. De toe te passen cementsoort. d. De sterkteklasse van het beton en meer specifiek de verhouding tussen 2 en 28 daagse sterkte. e. De toe te passen consistentieklasse. f. Het toe te passen ontkistingsmiddel indien er een bepaalde voorkeur is. g. De afwerkingsklasse (methode van afwerken). h. De wijze van nabehandelen, indien daarin een keuze is. i. Het te gebruiken nabehandelingsmiddel, indien er een bepaalde voorkeur is. j. De duur van de nabehandeling voor zover deze afwijkt van hetgeen is beschreven , zie hoofdstuk 7. k. De bewaartermijn van registraties, voor zover afwijkend van hetgeen is vastgelegd in 10.2 van deze CROW-CUR Aanbeveling. Is er geen projectspecificatie opgesteld door of namens de opdrachtgever, dan moeten boven- genoemde onderdelen zijn opgenomen in een werkplan. Dit werkplan wordt opgesteld door of namens de opdrachtnemer en voorgelegd aan de opdrachtgever. Opmerking Het werkplan in deze fase hoeft dan nog geen volledig uitgewerkt plan te zijn met alle details maar moet ten minste de onderdelen bevatten als genoemd bij de project specificatie. Aan de basis van het complete werkplan moeten ten minste de maatregelen zijn opgenomen die volgen uit een risico analyse. In deze analyse is nagegaan welke gebeurtenissen een bedreiging vormen voor de gewenste eindsituatie c.q. de geplande maatregel en hoe deze beheerst worden. Zie als voorbeeld bijlage 3. 4.2 Startbespreking Voorafgaand aan de feitelijke uitvoering van het werk, dus in de voorbereidingsfase, moet een startbespreking worden gehouden. Aan dit overleg moeten ten minste deelnemen vertegenwoor - digers van de opdrachtgever, de opdrachtnemer, de betonleverancier en eventuele adviseurs. Doel daarvan moet zijn het afstemmen van de materialen, de uitvoering en de procesbeheersing. Basis daarvoor is de projectspecificatie en het werkplan. Ten minste moet aandacht worden besteed aan: a . De specifieke punten uit de projectspecificatie zoals genoemd onder 4.1, dan wel het werkplan indien een projectspecificatie ontbreekt. b . De voorgenomen planning (in relatie tot de nabehandeling) 4 Organisatie, afspraken 8 CROW-CUR Aanbeveling 125:2020 5.1 Ontwerp Het ontwerp en de geometrie van de betonconstructie bepalen mede de kans op biologische aan- groei. In relatie tot de aangroeiklasse geldt tabel 5.1: Tabel 5-1. Maatregelen ontwerp Aangroei klasse Maatregelen A a. Pas geen naar achter hellende vlakken toe. b. Zorg voor muurafdekkers met een overstek en een waterhol bij verticale wanden. c. Pas goten en hemelwaterafvoeren toe om water af te voeren in plaats van over de constructie te laten afstromen. B Beperk naar achter hellende vlakken zo veel mogelijk. C Maatregelen vastleggen: A of B of eigen maatregelen. 5.2 Textuur, structuur van het oppervlak Met betrekking tot de textuur van het oppervlak in relatie tot de aangroeiklasse geldt tabel 5.2: Tabel 5-2. Maatregelen textuur, structuur van het opper vlak Aangroei klasse Maatregelen A a. Pas geen structuur toe maar een glad, vlak oppervlak. Pas een stalen kist toe of een houten kist met een gladde fineer (betonplex) en pas bij niet bekiste oppervlakken een egale afwerking toe (tabel F4 NEN-EN 13670). b. Aantal luchtholten in het oppervlak ? 20 mm 2/dm 2 en ? 300 mm 2/m2 (B2 CUR-Aanbeveling 100) B a. Beperk een oppervlak met structuur. Pas bij voorkeur een stalen kist toe of een houten kist met een gladde fineer (betonplex) en pas bij niet bekiste oppervlakken ten minste een normale afwerking toe maar bij voorkeur een egale afwerking (tabel F4 NEN-EN 13670). b. Aantal luchtholten aan oppervlak ? 50 mm 2/dm 2 en ? 1000 mm 2/m2 (B1 CUR-Aanbeveling 100) C Maatregelen vastleggen: A of B of eigen maatregelen. 5 Ontwerpaspecten, geometrie c. De uitgevoerde risicoanalyse en daaraan gekoppelde beheersmaatregelen. d . De keuringen en controles die gehouden worden en de daarbij behorende goed- en afkeur - grenzen. e . De bij het werk betrokken personen met de taken en verantwoordelijkheden. Hier specifiek met betrekking tot de maatregelen om biologische aangroei te beperken, zoals wie verantwoordelijk is voor de nabehandeling en het bewaken van de effectiviteit daarvan. f . Eventuele bijzonderheden met betrekking tot het werk. De gemaakte afspraken moeten schriftelijk worden vast gelegd. 9 Met betrekking tot de materialen en samenstelling van het beton in relatie tot de aangroeiklasse geldt tabel 6.1: Tabel 6-1. Maatregelen materialen, samenstelling Aangroei klasse Maatregelen A a. Pas een cement toe met een klinkergehalte van ten minste 65 % (CEM I, CEM II en CEM IV/A volgens NEN-EN 197-1 voldoen hieraan). b . Pas mengsels toe met een water-bindmiddelfactor 0,45 of lager. c . Zorg voor een hoeveelheid fijn materiaal (delen ? 0,250 mm) van ten minste 160 l/m 3 d . Overweeg het toepassen van speciale additieven of vulstoffen, zie opmerking 3. B a. Pas een cement toe met klinkergehalte van ten minste 25 %. b . Pas mengsels toe met een water-bindmiddelfactor 0,50 of lager. c . Zorg voor een hoeveelheid fijn materiaal (delen ? 0,250 mm) van ten minste 160 l/m 3. C Maatregelen vastleggen: A of B of eigen maatregelen. Opmerking 1 Met toenemende alkaliteit van het beton neemt de kans op biologische aangroei af. Proeven tonen aan dat de kans op aangroei bij een hoog klinkergehalte doorgaans het kleinste is. Het kan zijn dat een cement met een hoog klinkergehalte om andere redenen niet gewenst is. Pas in dat geval een cement of combinatie van cement(en) en vulstof(fen) toe met een klinker gehalte van ten minste 25%. In het geval dat puzzolane vulstof(fen) worden gebruikt, dient een hoger klinkergehalte te worden toegepast. Opmerking 2 Het type cement bepaalt mede de gevoeligheid van het beton met betrekking tot de nabehandeling en kan daarmee uit oogpunt van risicobeheersing een keuze zijn. Opmerking 3Een mogelijkheid is bijvoorbeeld het toevoegen van titaanoxide voor oppervlakken die aan zon zijn blootgesteld. De ervaringen hiermee zijn verdeeld. De effectiviteit hangt af van onder meer de vorm (kristalstructuur) en fijnheid van de titaanoxide. 6 Materialen, samenstelling 10 7.1 Uitvoeringsaspecten Met betrekking tot de uitvoering van het betonwerk in relatie tot de aangroeiklasse geldt tabel 7.1: Tabel 7-1. Maatregelen uitvoering Aangroei klasse Maatregelen A a. Gebruik geen of zo min mogelijk ontkistingsolie en pas bij voorkeur producten toe die geen voedingsbodem vor - men voor biologische aangroei. Wrijf de bekisting na met een doek om overtollige olie te verwijderen. b. Voorkom weglekken van specie waardoor een ruwe structuur ontstaat. c. Laat de kist zo lang mogelijk staan en ga daarna over op een nabehandeling door nathouden of afdekken met folie. Pas geen nabehandelingsmiddel (curing-compound) toe. d. Pas nabehandelingsklasse 4 toe volgens NEN-EN 13670, houdt bij voorkeur een nog langere tijd aan, ten minste 3 dagen langer. e. Pas uitsluitend kistvlakken toe of egaal afgewerkte vlakken. B a. Gebruik zo min mogelijk ontkistingsolie en pas bij voorkeur producten toe die geen voedingsbodem vormen voor biologische aangroei. Wrijf de bekisting na met een doek om overtollige olie te verwijderen. b. Voorkom weglekken van specie waardoor een ruwe structuur ontstaat. c. Laat de kist zo lang mogelijk staan en ga daarna over op een nabehandeling door nathouden of afdekken met folie. Voorkom zoveel mogelijk het toepassen van een nabehandelingsmiddel (curing-compound), alleen op die onder - delen waar andere methoden van nabehandelen minder goed uitvoerbaar zijn. d. Pas nabehandelingsklasse 4 toe volgens NEN-EN 13670. C Maatregelen vastleggen: A of B of eigen maatregelen. Opmerking Nabehandelingsmiddelen (curing compounds) kunnen biologische aangroei bevorderen als ze voedingstoffen bevatten. Op basis van de huidige stand der techniek is er nog te weinig bekend welke middelen veel en welke middelen weinig bijdragen. Vandaar dat in aangroeiklasse A het toepassen van deze middelen is uitgesloten. Bij nabehandelen door nat houden moet rekening worden gehouden met het seizoen. In de winterperiode is nabehandelen van beton met water in klasse XF zonder luchtbelvormer niet wenselijk. 7.2 Nabehandeling duur Voor de nabehandelingsduur wordt verwezen naar 8.5 van NEN-EN 13670 en 8.5 van NEN 8670. Nabehandelen met water ten tijde van vorst of kans op vorst is niet toegestaan, zie 8.5 van NEN 8670. 7 Uitvoering CROW-CUR Aanbeveling 125:2020 11 7.3 Nabehandelen, materialen 7.3.1 Folie Ten aanzien van de folie en wijze van aanbrengen geldt: a. De toe te passen folie moet ten minste 0,05 mm dik zijn om beschadiging tijdens de bouw zo veel mogelijk te voorkomen en een goede dampremming te borgen. b. De folie moet bestand zijn tegen een hoog alkalisch milieu (pH 10-13). c. Folie moet gesloten over het oppervlak zijn aangebracht en moet zijn beschermd tegen opwaaien of wegwaaien door wind. Luchtstromen onder de folie mogen niet optreden. d. De overlap tussen banen moet ten minste 0,2 m zijn en blijven. e. Folie mag niet beschadigd zijn. Opmerking Er wordt op gewezen dat afdekken effect kan hebben op het uiterlijk van het beton. Verschil in vocht en kalkuitbloei kan leiden tot vlekken. Voorkom daarom luchtinsluitingen onder de folie en plooien in de folie zo veel mogelijk om verschillen in uiterlijk te beperken. 7.3.2 Nabehandelingsmiddel (curing compound) Een nabehandelingsmiddel moet, bepaald volgens NPR-CEN/TS 14754-1, een vochtvasthoudend vermogen hebben van ten minste 85 %. Voor de uitvoering en eisen wordt verwezen wordt naar 8.5.3 van NEN 8670. Het middel mag geen of maar een beperkte voedings bodem vormen voor biologische aangroei. Opmerking 1 De samenstelling van het nabehandelingsmiddel is van invloed op de ontwikkeling van biologische aangroei door de voedingsstoffen die het kan bevatten. Om die reden is het gebruik van een nabehandelingsmiddel in aangroeiklasse A niet als maatregel beschreven. Een nabehandelingsmiddel verdwijnt doorgaans met verloop van tijd, maar het proces van biologische aangroei kan dan al in gang zijn gezet. Opmerking 2 In 8.5.3.2 van NEN 8670 wordt erop gewezen dat het noodzakelijk kan zijn het nabehandelings - middel gedurende de nabehandelingsduur nog een of meer keren aan te brengen. Veel bestaande situaties met een poreuze toplaag zijn te wijten aan het niet voldoende of niet voldoende frequent aanbrengen van het nabehandelingsmiddel. 7.3.3 Nat houden Een vorm van nabehandelen is het beton met grote regelmaat te bevochtigen door nevelen. Een andere vorm is het aanbrengen van jutte matten die vochtig zijn en vochtig worden gehouden. Verwezen wordt naar 8.5.3 van NEN 8670. 12 In het kader van het beperken van biologische aangroei in de fase na realisatie van het betonwerk geldt tabel 8.1: Tabel 8-1. Maatregelen beheer en onderhoud Aangroei klasse Maatregelen A a. Inspecteren en onderhouden van goten en afvoeren. b. Overweeg het beton te hydrofoberen of te impregneren, zie opmerking 1. c. Reinig beton regelmatig als er een begin van biologische aangroei is. Doe dit zo mild mogelijk door bij voorkeur in een droge periode door borstelen (geen staalborstel). Reinigen met water of stoom onder lichte druk al dan niet in combinatie met een vuiloplosser zal tot verruwing kunnen leiden en wordt enkel geadviseerd indien borstelen niet het gewenste resultaat geeft. d. Overweeg een warmtebehandeling (stoom of hete lucht) om organismen te doden. B a. Inspecteren en onderhouden van goten en afvoeren. b. Reinig beton regelmatig als er een begin van biologische aangroei is. Doe dit zo mild mogelijk, bijvoorbeeld door borstelen of reinigen met water of stoom onder lichte druk al dan niet in combinatie met een vuiloplosser. Met licht wordt bedoeld dat de machinedruk niet meer bedraagt dan 60 bar en reinigen plaats vindt met een brede (rote - rende) straal. C Maatregelen vastleggen: A of B of eigen maatregelen. Opmerking 1 De samenstelling van het nabehandelingsmiddel is van invloed op de ontwikkeling van biologische aangroei door de voedingsstoffen die het kan bevatten. Om die reden is het gebruik van een nabehandelingsmiddel in aangroeiklasse A niet als maatregel beschreven. Een nabehandelingsmiddel verdwijnt doorgaans met verloop van tijd, maar het proces van biologische aangroei kan dan al in gang zijn gezet. Opmerking 2 Maak bij reinigen altijd eerst een proefvak om het effect te beoordelen. Reinigen kan bijvoorbeeld door: Droog afborstelen, daarvoor is een droog oppervlak gewenst. Nadeel is dat nooit al het alg- en mos verwijderd wordt en al snel weer een vervuiling kan ontstaan. De methode heeft wel als voordeel dat doorgaans geen voorzieningen nodig zijn om vervuiling van oppervlaktewater te voorkomen. Reinig nooit met een staalborstel omdat de ijzerdeeltje kunnen leiden tot roestvlekken. Reinig nooit met een staalborstel omdat de ijzerdeeltje kunnen leiden tot roestvlekken. Reinigen met water. Toepassen van stoom heeft de voorkeur in verband met het doden van alg- en mos. Wel moet daarbij rekening worden gehouden met eventuele vlekken die op gepigmenteerd beton kunnen ontstaan. Opmerking 3 Het gevaar van reinigen met te hoge druk, wat snel werkt, is dat het betonoppervlak ruwer wordt dan noodzakelijk. Dit versnelt het opnieuw met alg en mos begroeien van het oppervlak. 8 Beheer en onderhoud CROW-CUR Aanbeveling 125:2020 13 Voor de eisen aan producten voor het hydrofoberen en impregneren wordt verwezen naar NEN-EN 1504-2. Na of kort na het hydrofoberen of impregneren mag het beton geen vocht meer opnemen. Dit betekent dat het oppervlak bij bevochtigen niet donker mag worden. Opmerking Het kan zijn dat het product enige tijd nodig heeft om vochtopname te voorkomen, zodat het oppervlak niet meer verkleurt bij bevochtigen. Raadpleeg daarvoor het productblad of doe vooraf een test met het product of zet een proefvak op. De werkzaamheid van een nabehandelingsmiddel moet worden beoordeeld door het naspuiten van het oppervlak. Er mag daarbij geen donkere verkleuring ontstaan van het beton. 9 Keuring en controle 10.1 Vast te leggen gegevens Van het werk moeten in verband met de alg- en mosaangroei per fase of per onderdeel van het project ten minste de volgende gegevens zijn geregistreerd en schriftelijk of digitaal worden vast - gelegd: a. Gegevens over de samenstelling van het beton, zoals cementsoort, betonsterkteklasse, consis - tentieklasse, water-bindmiddelfactor en eventueel toegevoegde additieven ter beperken van biologische aangroei. b. De uitvoeringsdata van het storten van beton. c. D e data van ontkisten. d. De weerscondities op locatie tijdens het storten en gedurende ten minste 28 dagen na het ontkisten. e. De wijze van nabehandelen en bij gebruik van een nabehandelingsmiddel ten minste: Het product (productnaam en leverancier). Het resultaat van het vochtvasthoudend vermogen zoals getest onder laboratoriumcondities volgens NPR-CEN/TS 14754-1. De opgebrachte hoeveelheid in gr/m 2 of l /m 2. Het aantal keren dat het is aangebracht, indien het middel gedurende de nabehandelingstijd meer keren is aangebracht. Dit samen met de data en tijd van aanbrengen. f. Het moment dat de nabehandeling is gestopt door bijvoorbeeld het verwijderen van de kist, het verwijderen van aangebrachte folie of de laatste keer dat het nabehandelingsmiddel is aangebracht. 10.2 Bewaartermijn Registraties moeten gedurende ten minste 10 jaar worden bewaard, tenzij in de projectspecificatie een andere termijn is overeengekomen. 10 Registratie 14 Eventueel corrigerende maatregelen indien niet wordt voldaan aan hetgeen is beoogd moeten worden overeengekomen. Te denken is aan: Inwassen van luchtporiën met een cementgebonden product. Glad schuren van een te ruw oppervlak. Hydrofoberen of impregneren van een te poreus oppervlak. Betonoppervlakken kunnen ook worden voorzien van een (vuilafstotende) coating. Dit maakt geen onderdeel uit van deze CROW-CUR Aanbeveling. 11 Corrigerende maatregelen Titels van vermelde normen en/of literatuur: NEN-EN 197-1:2011 Cement ? Deel 1: Samenstelling, specificaties en conformiteitscriteria voor gewone cement - soorten. NEN-EN 1504-2:2004 Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Definities, eisen, kwaliteitsbeheersing en conformiteitsbeoordeling - Deel 2: Oppervlaktebeschermings - systemen voor beton. NEN-EN 1504-9:2008 Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Definities, eisen, kwaliteitsborging en conformiteitsbeoordeling - Deel 9: Algemene principes voor het gebruik van de producten en systemen. NEN-EN 13670:2009 Het vervaardigen van betonconstructies. NEN 8670:2021 Aanvullende voorschriften bij NEN-EN 13670: Het vervaardigen van betonconstructies. Deze norm verschijnt naar verwachting medio 2021. NEN 8005:2014+C1:2017 Nederlandse invulling van NEN-EN 206: Beton - Specificatie, eigenschappen, vervaardiging en conformiteit. CROW-CUR Rapport C1008 Verkennend onderzoek naar betonaantasting in combinatie met mosaangroei ? Eindrapport. CROW, 29 oktober 2018. Stutech-rapport 35 Biologische aangroei op beton, Stutech, 25 februari 2017. Vanuit deze Aanbeveling wordt verwezen naar de volgende, ten tijde van opstellen van de Aanbeveling (2020), vigerende normen en/of literatuur. CROW-CUR Aanbeveling 125:2020 15 aangroeiklasse par aspect A B C 5.1ontwerp geen naar achter hellende vlakken idem klasse A NV pas muurafdekkers toe NV geen water over beton laten stromen NV 5.2 textuur/structuur glad/vlak oppervlak, geen structuur beperkt structuur, textuur NV egale afwerking afwerkvlak normale afwerking afwerkvlak NV luchtholten ? 20 mm 2/dm 2 en ? 300 mm 2/m2 luchtholten ? 50 mm 2/dm 2 en ? 1000 mm 2/m2 NV 6 samenstelling klinkergehalte ? 65 % klinkergehalte ? 25 % NV water-bindmiddelfactor ? 0,45 water-bindmiddelfactor ? 0,5 NV delen < 0,250 mm ? 160 l/m 3 idem klasse A NV overweeg additieven NV 7 uitvoering ontkistingsolie: geen of zo min mogelijk ontkistingsolie: zo min mogelijk NV voorkom weglekken specie idem klasse A NV laat kist zo lang mogelijk staan idem klasse A NV behandel na door nathouden of afdekken behandel na door nathouden of afdekken NV nabehandelingsmiddel alleen daar waar nathouden of afdekken praktisch niet goed mogelijk is. NV nabehandelingsklasse 4 + 3 dagen nabehandelingsklasse 4 NV uitsluitend egaal afgewerkte vlakken NV 8 beheer overweeg hydrofoberen of impregneren NV reinig regelmatig door borstelen reinig regelmatig door borstelen of lichte druk water NV overweeg warmtebehandeling Toelichting NV = maatregel nog vastleggen: of A of B of eigen maatregel Bijlage 1 Samenvattend overzicht biologische aangroei beperkende maatregelen 16 CROW-CUR Aanbeveling 125:2020 Is vastgelegd? ? voor welke delen/vlakken een aangroeiklasse geldt ? welke aangroeiklasse dan geldt (per deel/vlak) ? bij aangroeiklasse C: de maatregelen ? toe te passen cementsoort ? sterkteklasse beton ? toe te passen consistentieklasse ? toe te passen ontkistingsmiddel (indien voorkeur voor product) ? afwerkingsklasse (per deel/vlak) ? wijze van nabehandelen (indien voorkeur voor bepaalde wijze) ? middel voor nabehandelen ? duur van de nabehandeling (indien afwijkend) ? bewaartermijn registraties Bijlage 2 Controlelijst projectspecificatie Gebeurtenis Beheersmaatregel preventief Geen middelen om na te behandelen Zorgen voor tijdige beschikbaarheid afdekmaterialen. Niet eerder storten dan nadat is vastgesteld dat deze aanwezig zijn. Wateraansluiting en waterslangen met nevelspuit met een lengte waarmee elke gestort onderdeel is te bereiken zijn aanwezig. Geen personeel aanwezig Schema beschikbaar voorafgaand aan de stort van wie voor het nabehandelen verantwoordelijk is en wie voor de controle zorgt op doelmatigheid van de nabehandeling. Vervanging personeel geregeld. Ontbreken voorziening voor nabehandelen Dagelijks controleren op de aanwezigheid en functionaliteit van de voorziening en ten minste: In de ochtend op werkdagen Bij verlaten bouwplaats op werkdagen Na storm in weekenden of vakantieperiode, ten minste de volgende dag. Bijlage 3 Voorbeeld beheersmaatregel - nabehandelen Colofon CROW-CUR Aanbeveling 125:2020 Maatregelen voor het beperken van biologische aangroei op beton uitgave CROW, Ede artikelnummer AA125:2020 foto cover Paul Oortwijn vormgeving Inpladi bv, Cuijk pod Scanlaser bv, Zaandam productie CROW bestellen Deze uitgave is via de webshop bij CROW te bestellen. Zie voor de actuele verkoopprijs www.crow.nl/shop